Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны өнөөдрийн (2023.03.21) хуралдаанаар Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийн үзэл баримтлалыг хэлэлцлээ. Уг хуулийн төслийг 2023 оны нэгдүгээр сарын 18-ны өдөр Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн юм.Төсөл санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар танилцуулав.

Хуулийн төсөлд дараах харилцааг зохицуулахаар тусгажээ. Санхүүгийн хориг арга хэмжээ авах байгууллага (ФАТФ)-ын зөвлөмжид дурдсанчлан төрийн болон Засгийн газрын тэргүүнүүд, төрийн өндөр албан тушаалтнууд, шүүх болон цэргийн албан тушаалтнууд, төрийн өмчит корпорацуудын удирдах албан тушаалтнууд, улс төрийн намын удирдах албан тушаалтнууд зэрэг төрийн томоохон чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг, эсвэл итгэмжлэгдсэн хүмүүсийг хамруулдаг. Тус зөвлөмжийн 12 дугаарт улс орнуудыг улс төрд нөлөө бүхий этгээдэд дээрхийг тодорхойлж, хамруулахыг шаарддаг. Үүнд нийцүүлэх зорилгоор Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.2 дахь хэсэгт заасан улс төрд нөлөө бүхий этгээдэд хамаарах субьектэд Улсын Их Хуралд суудал бүхий намын дарга, түүнчлэн Улсын Их Хуралд ажлаа шууд хариуцан тайлагнадгаас гадна танилцуулдаг байгууллагын дарга, тэдгээрийн орлогч нарыг нэмж тусгах нь зүйтэй хэмээн үзэж, хуулийн төсөлд тусгажээ. Мөн эдгээр албан тушаалтан болон тэдгээрийн хамаарал бүхий этгээдийг нээлттэй тендер шалгаруулалт оролцох боломжтой байсныг өөрчлөн бүх хэлбэрийн төрийн тендер шалгаруулалтад оролцохгүй байх өөрчлөлтийг тусгасан байна.

Сингапур, Катар зэрэг улс орнууд улс төрд нөлөө бүхий этгээд, тэдгээрийн хамаарал бүхий этгээдийг өргөн хүрээнд тодорхойлж зарим үйл ажиллагааг хязгаарласан байдгийг Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд дурдав. Олон улсын туршлагаас жишиг авч, Монгол Улсын онцлогт нийцүүлэн улс төрд нөлөө бүхий зарим этгээд болон тэдний хамаарал бүхий этгээдийг тодорхойлж, тэдгээрт хязгаарлалт, хориглолт тогтоох шаардлагатай гэж үзжээ. Улс төрд нөлөө бүхий зарим этгээдэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн, Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын албан тушаал эрхэлж байгаа хүн байхаар тодорхойлсон байна. Улс төрд нөлөө бүхий эдгээр этгээдэд нөлөөлөх хамгийн ойрын хамаарал бүхий этгээдэд түүний эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагч, хүүхдийг хамааруулахаар хуулийн төсөлд тусгасан байна. Эдгээр улс төрд нөлөө бүхий этгээд болон тэдгээрийн эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагч, хүүхэд төрөөс хэрэгжүүлэх, санхүүжүүлэх хөрөнгө оруулалт, арилжааны шинжтэй төсөл, хөтөлбөр, эсхүл төрөөс олгох хөнгөлөлт, баталгаа, хандив, зээл хүртэгч, эсхүл эдгээрийг гүйцэтгэж байгаа аж ахуйн нэгжийн нөлөө бүхий хувьцаа, хөрөнгө эзэмшигч, хамтрагч байхыг хориглох нэмэлтийг тусгасан болохыг Х.Нямбаатар сайд танилцуулсан юм.

Улс төрд нөлөө бүхий зарим этгээд буюу Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн, Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагч, хүүхэд төрийн албаны удирдах албан тушаал эрхлэх, төрийн болон орон нутгийн өмчит компани, улсын үйлдвэрийн газрын гүйцэтгэх удирдлагад ажиллахыг хориглохоор зохицууллаа. Түүнчлэн эдгээр хориглолт, хязгаарлалтыг зөрчсөн этгээд болон эрх бүхий албан тушаалтанд хариуцлагыг хүлээлгэх зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгасан байна.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төслийг боловсруулжээ.

Төсөл санаачлагчийн илтгэлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Адьшаа, Ц.Мөнх-Оргил, Б.Дэлгэрсайхан, Б.Энх-Амгалан, Д.Ганбат, Ж.Сүхбаатар нар асуулт асууж, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд болон ажлын хэсгээс хариулт, тайлбар авав.Хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлагын талаар тодруулсан гишүүний асуултад Х.Нямбаатар сайд хариулахдаа, Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийг зөрчсөн нь албан тушаалтныг албан тушаалаас нь чөлөөлөх, огцруулах, эгүүлэн татах үндэслэл болох зохицуулалтыг төсөлд тусгасан гэв. Түүнчлэн хуульд заасан хориглолт, хязгаарлалтыг зөрчсөн этгээдийг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 20 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгож, байгуулсан гэрээ, онцгой нөхцөл бүхий хөдөлмөрийн гэрээ, авсан зөвшөөрлийг хүчингүй болгох зохицуулалттай болох юм байна. Улмаар Эрүүгийн хуулийн 22 дугаар бүлэгт заасан зарим гэмт хэрэгтэй хамааралтай тохиолдолд холбогдох хариуцлагыг хүлээнэ гэдгийг тайлбарлалаа. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил хэлэлцэж буй төсөл дэх зохицуулалт нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар бүлгийн 4 дэх хэсэгт “ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох…эрхтэй…” гэж заасантай зөрчилдөх эсэхийг тодрууллаа. Улсын Их Хурлын гишүүдэд Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хориглолт, хязгаарлалт үйлчилдэг талаар Х.Нямбаатар сайд хариулт өгөх үеэрээ сануулаад, төрд алба хашиж буй хэн бүхний өргөсөн тангарагт нийт иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн, төрт ёс, түүх соёлынхоо уламжлалыг хүндэтгэж, Монгол Улсын Үндсэн хуулийг дээдлэн сахиж авлига ашиг сонирхлоос ангид байж, тангарагаасаа няцвал хуулийн хариуцлага хүлээх агуулга байдгийг хэлэв.

Мэдээлэлд ойр байгаа албан тушаалтнууд давуу байдлаа ашиглан, төрөөс элдэв хөнгөлөлт, дэмжлэг авч ирснийг өөрчилж, улс төрд шинэ соёлыг төлөвшүүлэх санаачилгыг Монгол Улсын Ерөнхий сайд гарган, энэхүү хуулийн төслийг боловсруулах үүргийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд өгсөн байна. Тиймээс Санхүүгийн хориг арга хэмжээ авах байгууллага (ФАТФ)-ын зөвлөмж, манай улсын нэгдэн орсон аливаа гэрээ, конвенц, олон улсын туршлага, жишгийн дагуу төсөлд улс төрд нөлөө бүхий этгээд, тэдгээрийн хамаарал бүхий этгээдийг өргөн хүрээнд тодорхойлж зарим үйл ажиллагааг хязгаарлах зохицуулалтыг тусгасан гэх хариултыг өгсөн. Тодруулбал, хэн нэгэн хуульд заасан улс төр нөлөө бүхий этгээд болох сонголт хийхдээ, хуульд заасан хамаарал бүхий этгээдүүд буюу эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагч, хүүхэд нь зарим төрлийн үйл ажиллагаа буюу төрөөс хэрэгжүүлэх, санхүүжүүлэх хөрөнгө оруулалт, арилжааны шинжтэй төсөл, хөтөлбөр, эсхүл төрөөс олгох хөнгөлөлт, баталгаа, хандив, зээл хүртэгч, эсхүл эдгээрийг гүйцэтгэж байгаа аж ахуйн нэгжийн нөлөө бүхий хувьцаа, хөрөнгө эзэмшигч, хамтрагч байхыг хориглох хязгаарлалтад орох нөхцөлөө ухамсарлаж, зөвшилцөн, шийдвэр гаргах шаардлага үүсч байгааг ажлын хэсэг тайлбарласан.

Төсөл батлагдсан тохиолдолд хуулийн холбогдох зохицуулалтын үйлчлэлд хамрагдан ажил, албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх хүмүүсийн талаарх судалгаа, тооцоо бий эсэхийг Байнгын хорооны дарга асуулаа. Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төслийг дагалдуулан боловсруулж, өргөн мэдүүлсэн бөгөөд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн, Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагч, хүүхэд төрийн албаны удирдах албан тушаал, төрийн болон орон нутгийн өмчит компани, улсын үйлдвэрийн газрын гүйцэтгэх удирдлагад ажиллаж байгаа бол тухайн этгээд 2023 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдрийн дотор холбогдох эрх бүхий албан тушаалтанд мэдэгдэж, ажлаас чөлөөлөгдөх арга хэмжээ авах зохицуулалтыг тусгаад байгаа аж. Судалгаа, тооцооллын тухайд улс төрд нөлөө бүхий хэмээн тодорхойлолтод хамрагдах этгээдүүдийн мэдээлэлтэй танилцах хуулийн хязгаарлалтаас үүдэн судалгаа хийх боломжгүй гэсэн хариултыг Ажлын хэсэг өгөв.

Төслийн хэлэлцэх эсэхтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд байр сууриа илэрхийллээ. Б.Энх-Амгалан гишүүн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн бол Ш.Адьшаа гишүүн нийтийн эрх ашгийг дээдлэх үүднээс төслийг дэмжиж байгаа гэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр “Ёс зүй манлайлдаг байсан бол ийм зохицуулалтыг хуульчлах шаардлагагүй байлаа. Үүсээд байгаа нөхцөл байдлыг засаж залруулахын тулд Ерөнхий сайд улс төрийн манлайлал үзүүлж, өнөөдөр бид төслийг хэлэлцэж байна” гээд, төсөл дэх зохицуулалт нь Монгол Улсын Үндсэн хуультай зөрчилдөх эсэхийг нягтлах шаардлагын талаар хэллээ.

Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай 38 дугаар зүйлийн дагуу төслийн талаар эрх зүйн дүн шинжилгээ хийж дүгнэлт гаргуулах горимын санал гаргав. Хуралдаанд оролцсон гишүүд уг горимын саналыг дэмжсэнгүй. Тиймээс үргэлжлүүлэн хуулийн төслийн үзэл баримтлалын хүрээнд дэмжиж, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэсэн саналын томьёоллоор санал хураалт явуулахад Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон 11 гишүүний 72.7 хувь нь дэмжив. Иймд энэ талаарх санал, дүгнэлтээ чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр тогтлоо.