Нийслэлийн Гэр хорооллын хөгжлийн газрын дарга Ш.Ганхуягтай дахин төлөвлөлтийн талаар ярилцлаа. Одоогийн байдлаар нийт 24 байршилд дахин төлөвлөлтийн үйл ажиллагаа эхлээд байгаа билээ.

-Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн үйл явц яг ямар зарчмаар явагдаж байгаа вэ. Иргэдийн хувьд компаниудтай тохиролцоход хүндрэлтэй байгаа гэдгийг хэлж байсан ?

Түншлэлийн зарчмаар явж байгаа. “Түншлэл” гэхээр харилцагч болгон, эрх, үүрэг, хариуцлагатай болчихож байгаа юм. Дахин төлөвлөлтийн түншлэлд гурван талын хүмүүс оролцож байна.  Нэгдүгээрт иргэн буюу тухайн газрын албан ёсны эзэмшигч, хоёрдугаарт хувийн хэвшлийнхэн, эцэст нь төр болох нийслэл гэсэн талууд оролцдог. Төсөл маань өөрөө маш хэврэг.

Гэхдээ уг төслийг Дэлхийн хөгжингүй орнууд амжилттай хийсэн туршлагууд бий.  Жишээ нь АНУ Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа, Англи улс дайнаас өмнө, БНХАУ гэхэд 2008 оны Зуны Олимпод зориулаад дахин төлөвлөлтийг Бээжинд хийсэн бол БНСУ 1988 оны Олимпын хүрээнд  хийсэн байна.

Гэвч төлөвлөлтийн ажлуудад улс орон бүр өөрсдийн онцлогийг харуулж байх жишээтэй. Турк улс уг төслийг хэрэгжүүлэхдээ арай захиргааны байдалтай явуулдаг. Харин манай улсын хувьд харьцангуй хурдан хэрэгжиж байгаа.

-Дахин төлөвлөлтийн үйл явцад ямар хүндрэлүүд гарч байна вэ ?

Нэгдүгээрт иргэдийн хувьд  бүртгэл, татварын төгөлдөржүүлэлт байдаггүй. Хэрвээ би Японд дахин төлөвлөлтөнд орно гэж бодоод газраа тэрбумаар үнэлвэл өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд газартаа төлсөн татварынхаа бичгийг өгчих гэдэг.

Тэрбумаар үнэлсэн бол татвартаа дор хаяж 6 хувь буюу 60 саяыг өгчихсөн бол газрын хэт өндөр үнэ нь асуудал үүсгэдэггүй. Гэтэл энд бүртгэжилт хүндрэлтэй учраас тохиролцоон дээр нэлээд асуудал гардаг. Мэдээж иргэд газраа өндөр үнэлүүлэхийг хичээнэ, компани үнийг нь буулгахыг эрмэлзэнэ. Ерөнхийдөө ийм аргаар болоод байна. Гэхдээ нэг хүнтэй 10-20 удаа уулзаж, учирлаж байж зөвшөөрлийг нь авдаг.

-Ерөнхийдөө гурван талын ашиг сонирхлын зөрчил үүсчихээд байгаа гэж ойлгож болох уу ?

Гэхдээ нэг хүнтэй 10-20 удаа уулзаж, учирлаж байж зөвшөөрлийг нь авдаг.

Тийм. Иргэн газраа олигтойхон шиг байр болгочих гэсэн эрэмлзлэлтэй. Хувийн хэвшил нь бага зардлаар орон сууц бариад, түүнийгээ зараад ашиг олох болон өөрийн компанийг сурталчилах сонирхолтой. Харин хотын захиргааны хувьд эдгээр хүмүүстэй хамтарч ажилаад хотоо эрүүл, цэвэр орчинтой болгочих гэсэн зарчмын байр суурьтай.  

Гэхдээ нийслэлийн захиргаа дөрвөн зүйлийг  хийх хэрэгтэй байдаг. Хамгийн түрүүнд дэд бүтэц болон зөвшөөрлийг нь хурдан шийдэх ёстой. Дараа нь бүтээн байгуулалтанд дэмжлэг үзүүлж, түүний дараагаар иргэдийнхээ эрх ашгийг хамгаалах.

Харин сүүлд нь бүтээн байгуулалт хэрхэн явагдаж байгаад хяналт тавих нь чухал. Барилгын чанар, эрүүл ахуйн шаардлагыг хэрхэн хангаж, стандартын дагуу баригдаж, хугацаандаа амжих зэргийг давхар нягтлах үүргийг хотын захиргаа хүлээсэн байдаг.

-Ер нь айлуудтай компаниуд шууд тохиролцох нь хамгийн оновчтой арга мөн үү ?

Төр мөнгөгүй учраас хувийн хэвшлийнхнийг оруулаад иргэдтэй шууд тохиролцуулаад байгаа юм. Бусад улс оронд төр нь худалдаж аваад ямар барилга,  хэрхэн барихаа шууд төлөвлөчихдөг. Гэтэл улсад газар чөлөөлөх хэмжээний хөрөнгө хараахан байхгүй. Тиймээс иргэдийн байртай болох гэсэн хүсэл эрмэлзлэл дээр нь санхүү, менежментийнх нь нөөцийг хувийн хэвшлийнхэнд олгочихож байгаа юм.

Одоогийн байдлаар 1500 га газрын 24 байршилд дахин төлөвлөлт хийхээр тооцоод төсөл хэрэгжүүлж болохоор нь хуваагаад үзэхээр 70 гаруй блок орон сууц болчихож байгаа юм. Түүнд Нийслэлийн зүгээс “сайн эзэн” буюу компаниудыг олдог. Хэрвээ тухайн компанийг муу гэж үзвэл харъяа иргэд нь тухай аж ахуй нэгжээ санал хураалтаар сольдог. Тэгсэн тохиолдолд дахиад тендер зарлаад өөр компани оруулдаг.

-Нэг байршилд хэд орчим айлын газар багтаж байгаа вэ ?

Янз бүр. Зарим байршилд 100 орчим газар байхад нөгөөд нь 300 айлын газартай ч бий. Түүнээс олон болчихоор журманд заасан хугацаандаа амжихгүйд хүрнэ. Зарим байршлын байрнууд ашиглалтанд орчихсон байгаа.

Энэ жилийн хувьд барилгын салбар нэлээд уналтанд байгаа хэдий ч чөлөөлчихсөн 1200 орчим айлын 60 гаруй га газартаа барилгаа барьж, иргэдээ орон сууцанд нь оруулах хэрэгтэй байна. Гэхдээ эдгээр 300 нь орон сууцаа худалдаад авчихсан учраас үлдсэн 900 гаруй айлаа юун түрүүнд сууцанд нь оруулах хэрэгтэй. Учир нь хувийн хэвшлийнхэн иргэдийн түр оршин сууж байгаа байрны түрээсийг төлж байгаа тул яаравчлах нь зүй ёсны хэрэг.

-Дахин төлөвлөлтийн сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн аж ахуй нэгжүүд иргэдэд ямар саналууд тавьж тохирч байгаа вэ ?

-Компаниуд хоёр хувилбараар иргэдтэй тохирч байна. Эхнийнх шууд бэлэн мөнгөөр нь тооцоод өгчихөж байгаа юм. Жишээ нь 400 мянга төгрөгийн түрээсийн байр гэж бодоход орон сууц баригдаж дуусах хугацааг тооцоолоод хоёр хуваагаад өгчихдөг.

Эсвэл тухайн иргэний олсон байрны түрээсийг барилга ашиглалтанд орох хүртэл нь төлөх гэсэн хоёр аргаар тохиролцоод байгаа юм. Тиймээс олон тооны айлыг нэгэн зэрэг ингээд байлгана гэдэг нь орон сууц ашиглалтад орохоос ч хүндрэлтэй зүйл болж хувираад байна.

-Сүүлийн үед барилгын салбар уналтад байгаа гэдгийг мэргэжлийнхэн хэлж байна. Таны хувьд хэрхэн дүгнэж байна вэ ?

Систем нь өөрчлөгдсөн. Жишээ нь нэг барилгыг барихад хоёр тэрбум төгрөг хэрэгтэй. Гэтэл хямрал эхлэхээс өмнө 500 сая төгрөгтэй байхад барьж, ажилчдынхаа цалингаа өгчихөөд бусад барилгын материалаа дандаа зээлээр авдаг байсан. Өмнө нь байр бэлэн мөнгө (шахуу) байсан учраас зээлсэн материалийнхаа оронд байр өгчихдөг байлаа.

Гэтэл одоо 500 саятай хүн хоёр тэрбумын барилгыг барьж чадахгүйд хүрсэн. Өөрөөр хэлбэл барилгын компани болон барилгын материал үйлдвэрлэгч нарын хоорондын гагнаас нь тасарчихсан гэсэн үг. Одоо барилгын компаниуд нь дахиад арматур зээлээч гэхэд өмнөх мөнгөө төл гэдэг. Байр өгье гэхээр өмнөх чинь зарагдаагүй байгаа гээд тохиролцож чаддагүй. Яг энэ дүр зураг барилгын зах зээлд бий болчихоод байна. Гэхдээ таг хоосон мөнгөгүй компаниуд биш харин хуучин аргаараа орон сууц барих боломжгүй гэсэн үг л дээ.

-Ер нь дахин төлөвлөлтийн байршилд ороогүй газарт байгаа хүмүүс тав, арваар нийлээд “Хаусан барилга”-ыг барих боломжтой юу ?

Гэтэл одоо 500 саятай хүн хоёр тэрбумын барилгыг барьж чадахгүйд хүрсэн. 

Үүнтэй холбоотой “Газар шинэчлэн зохион байгуулах” гэсэн төсөл яригдаж байна. Зарчмын хувьд тав, арваараа нийлээд хүсэлт гаргах хэрэгтэй. Гэтэл бас асуудал бий. Нэгт дэд бүтцийн асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ. Цөөхөн айлыг шийдэхэд маш өндөр өртөгтэй гардаг учраас бодох хэрэгтэй. Хоёрт дэд бүтэц нь эко байх ёстой.

Гуравт нь өндөр зардал гарсан тохиолдолд тухайн хүмүүс ачааллаа даах чадваргүй болох магадлалтай юм. Өөр нэг зүйл байгаа санхүүжилтийг хэн шийдэх вэ гэдэг хамгийн чухал асуудлыг цэгцлэх хэрэгтэй. Гэхдээ төсөл эцэслэн батлагдаагүй учир ярихад эрт байна.

-Тэгэхээр 24 байршилд багтаагүй иргэдийн хувьд хүлээлт ихтэй байна. Зарим улстөрчдийн хувьд иргэдийн сэтгэлийг хоёрдуулаад хэрэггүй зогсоо гэдэг. Тиймээс газар нь дахин төлөвлөлтийн байршилд ороогүй айлуудын хувьд хүлээх хэрэгтэй болж байна уу ?

Ерөнхийдөө тийм. Мэдээж дахин төлөвлөлтийг тэлэх ёстой ч хамгийн түрүүнд урд дахь аягатайгаа идчихээд дараа  нь тогоо руу өнгийх хэрэгтэй.  Ажил их байна. Бид тэвчээргүй ард түмэн. Тиймээс хүлээхээс өөр арга байхгүй.Учир нь нийслэлийн хэмжээнд байгаа 9700 га гэр хорооллын газрын дэд бүтцийг зэрэг шийдэх хөрөнгө Нийслэлд байхгүй .

-Дахин төлөвлөлтийн компаниудыг ямар зармаар сонгон шалгаруулдаг вэ ?

Журмынхаа дагуу байршлаа тодорхойлоод сонин, хэвлэлээр тендерийн урилга зарладаг. Түүнийг нь засаг даргын байгуулсан ажлын хэсгийхэн  шалгаж үзээд тэндээс хоёр компанийг сонгоно. Түүний  дараагаар шалгарсан хоёр компанид долоо хоногийн хугацаа өгөөд иргэдэд өөрдсийн барих гэж буй барилга болон саналуудаа тавьж бараг л сонгууль шиг зүйл болно. Эцэст нь аль компани нь их санал авна хоёр талд гэрээ байгуулах эрхээ авна.

Гэхдээ хамгийн хүнд ажил нь иргэдтэй тохирч газар чөлөөх ажлаа сонгогдсон компани нь хийдэг. Тухайн байршилд 300 айл гэж бодоход тэдний 75 хувь нь буюу 226 айлтай гэрээ хийх ёстой болдог. Тэгчихээр нь Нийслэл иргэдээс зөвшөөрлийг нь үнэн авсан уу, худлаа авсан уу гэдгийг нь шалгаад жин тан бол Засаг даргын захираму гараад дахин төлөвлөлтийн төсөл хэрэгжүүлэгч боллоо гээд гурван талт хэлэлцээрээ байгуулна. Ингэснээр барилга бариулахад шаардагддаг ерөнхий төлөвлөлөгөө, инженерийн шугам сүлжээний зураг болон дэд бүтцийн зөвшөөрлийг нь гаргаж өгөх тал дээр нийслэл яаралтай арга хэмжээ авна.