УИХ-ын гишүүн, Төс­вийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн­тэй ярилцлаа.

-Ирэх оны төсвийг УИХ-аар хэлэлцэж бай­на. Энэ оны төсөв өмнөх онуудтай харьцуу­ла­хад ямар давуу талтай болсон бэ?

-Сүүлийн гурван жи­лийн төсөв өмнөх жи­лүүд­тэйгээ харьцуулахад төсвийн зарлага жил бүр 20-23 хувиар өссөөр ирсэн. Тухайлбал, 2012 онд төсвийн зарлага 6.1 тэрбум төгрөг байсан бол 2013 онд 7.4 тэрбум төг­рөг болж 23 хувиар өссөн байгаа юм. Харин Зас­гийн газраас ирэх 2014 оны төсвийг төлөвлөж оруулж ирэхдээ энэ өсөл­тийг хязгаарлаж өмнөх жилийн түвшингээс зар­ла­гыг 169 тэрбум төгрө­гөөр бууруулж төлөвлө­сөн байна. Өөрөөр хэл­бэл, төсвийн орлого, зар­ла­гыг эдийн засгийн тө­сөө­лөлтэйгээ уялдуулан бодитой төсөөлж төлөв­лөхийг эрмэлзсэн ханд­ла­га ажиглагдаж байгаа юм.

-Чуулганы эхэнд Н.Алтанхуяг сайд 2014 оны төсвийг батлахдаа хөөсөрсөн төсвийг зог­соох чиглэлээр ажил­лахыг онцгойлон хүс­сэн. Хэрэв тэгэхгүй бол 50 ширхэг дунд сур­гууль барих мөнгөөр таван сургууль бари­хаар болж буйг ан­хаа­руулсан. Үүн дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Өмнөх жилийн түв­шиндээ 2014 оны төсвийг төлөвлөсөн учраас тэгж тайлбарлаж болно.  Сүү­лийн жилүүдэд барилгын нэгж талбайн үнэ асар өндөр хурдац­тай өсөж байгаатай уял­даад сур­гуулийн барил­гын төсөв 2-3 дахин өс­сөн байна. Энэ нь хоёр талтай байх шиг байгаа юм.
Үнэхээр нэгж өрт­гийн үнэ өссөн тал бий. Нөгөө талаар зураг, төс­вийн компаниуд барил­гын ком­паниуд буюу гүй­цэт­гэгчийн за­хиал­га, лоб­бид автаж зохиомол өн­дөр төсөв зохиох ханд­лага ч байгаа. Жишээ нь, 500 суудалтай соёлын төвийн барилгын төсвөөс 250 суудалтай соёлын төвийн төсөв өн­дөр бол­сон байна. Ийм буруу хандлага байж бо­лохгүй. Манай байнгын хороо­ноос ажлын хэсэг гараад энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа, удахгүй байнгын хорооны хурал­даанд та­нилцуулахаар бодит нөх­цөл байдал тодорхой бол­но. Үнэхээр тийм хуу­рамч, зохиомол төсөв захиалгаар хийдэг ком­паниуд байвал эрхийг нь хасах хүртэл арга хэмжээ авна.

-Ирэх оны төсөвт үр­гүй зардлууд хэр танаг­даж орсон бол. Тухайл­бал ямар, ямар зард­луудыг танасан бэ?

-Ирэх 2014 оны төс­вийг төлөвлөхдөө тэвчиж болох, үр ашиггүй 329 тэрбум төгрөгийн урсгал зардлыг танаж төлөв­лө­сөн байна. Үүн дотроо бараа, ажил үйлчилгээ­ний зардлыг 91.8 тэрбум төгрөгөөр, зээлийн үйл­чилгээний зардлыг 83.9 тэрбум төгрөгөөр, эд хогш­­лын зардлыг 3.1 тэр­бум төг­рөгөөр, томилол­тын зард­лыг 1.4 тэрбум төг­рөгөөр, төвлөрсөн арга хэмжээний зардлыг 29.6 тэрбум төгрөгөөр, сур­галт, хурал семина­рын зардлыг 1.3 тэрбум төг­рөгөөр тус тус өмнөх оны түвшингээс буу­руу­ла­хаар төлөвлөсөн бай­гаа.

Мөн Төсвийн хэлэл­цүүлгийн явцад манай байнгын хо­рооноос гар­сан ажлын хэсэг болон УИХ-ын төсвийн шин­жил­гээний алба сүүлийн жилүүдийн төсвийн өсөлт­­тэй уялдан гарч ир­сэн үр ашиггүй зардлуу­дыг бууруулах тал дээр анхаарч ажил­лахаар төлөвлөж байна.

-МАН-ын гишүүд ирэх оны төсвийн төс­лийг эргүүлэн татах байр суурьтай бай­гаа­гаа чуулганы үеэр мэ­дэгд­­сэн. Та цөөнхийн шийд­вэрт хэрхэн хан­даж байгаа вэ, та?

-Өмнөх УИХ-ууд дээр ч цөөнхийн зүгээс ийм тайлбар гаргаж л байсан. Ер нь бусад орны парла­ментын жишгийг хара­хад ч цөөнх нь маш сайн төсөв оруулж ирсэн бай­на, хурдан баталъя гэдэг­гүй. Тиймээс энэ бол бай­даг л зүйл. Харин авах ёстой сайн санал байвал түүнийг нь тусгаад л явна. Бид чинь Монгол гэдэг нэг л гэрт багтаж түүнийхээ ирэх жилийн төсөв, зард­лын тухай л ярьж байна. Аль нэг намын төсвийн тухай яриагүй. Тиймээс хамтдаа л шийдээд явна.

-Төсвийн зарлагыг 2013 онд 7.4 их наяд  гэж тооцсоныг танаж 6.6 их наяд болгохоор тодотгол хийсэн байна?

-Тодотголын төсөл одоо­гоор гар дээр ирээ­гүй байна. Төсвийн тогт­вортой байдлын хуулийн шалгуураар тодотгох нөх­цөл байдал үүссэн бол Засгийн газар тодотгох саналаа оруулж ирэх жу­рамтай. Ер нь тодотгоно, танана гэдэг бол сайн зүйл биш. Эдийн засгаа, бизнесээ хумиж буй л нэг алхам. Төсвийн зарлага, та бидний цалин, хөрөн­гө оруулалт чинь ком­паниудын борлуулалтыг нэмэгдүүлдэг юм. Тэр зар­лага багасахаар тэдний борлуулалт буурна, төлөх татвар нь багасна. Энэ бол энгийн логик. Эдийн засгийн гол хүчин зүйлүү­дийн нарийн уялдааг сайн бодож алхам хийх хэрэгтэй. Одоо бол тө­лөвлөгөө биелүүлэхийн төлөө явдаг эдийн зас­гийн тогтолцоо биш. Өөрөөр хэлбэл, татварын орлогын төлөвлөгөөгөө багасгаад түүнийгээ бие­лүүлж баясдаг тогтолцоо биш юм.

-МАН-ынхан эдийн засаг хүнд байгаа гэж дээр дооргүй ярьж бай­гаа хирнээ цалин, тэтгэ­вэр, тэтгэмжийг нэмэх ёстой гэдэг. Ингэж болох уу?

-Цөөнхийн зүгээс хийх ёстой ажил л даа. Харин улс төр хийж бай­на гээд улс орныхоо яз­гуур эрх ашгийг хохи­роож болохгүй. Инфля­цитай уялдуулж цалин хөлсний асуудлыг авч үзэж болно. Эдийн зас­гийн боломжоо харъя.

-Боловсролын сал­барт 34 тэрбум, эрүүл мэндийн салбарт 44 тэр­бум, шинээр хөрөнгө оруулалт, ажиллах хүч­ний  зардалд 23 тэрбум гэх  мэтээр урсгал зар­далд 400 тэрбум төг­рөгийг тусгажээ. Үүн дээр байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Боловсролын салба­рын урсгал төсөв өмнөх жилтэй харьцуулахад 78 тэрбум төгрөгөөр буюу найман хувиар өссөн бай­гаа нь ирэх онд улсын хэмжээнд нийт 41 сур­гууль, 87 цэцэрлэг, 32 дотуур байр, 32 спорт заал шинээр ашиглал­танд орохтой холбоотой. Тухайлбал, зөвхөн шинэ цэцэрлэгийн багш нарын цалингийн санд 7.4 тэр­бум төгрөг нэмж шаар­дагдах юм. Нөгөө талаар хүүхдийн тоо өсөж байгаа нь зардал өсөхөд шууд нөлөөлж байна. Жишээ нь, хүүхдийн тоо өсөж байгаатай уялдаад цэ­цэр­лэгийн хоолны зар­дал гэхэд 3.3 тэрбум төгрөг, сургуулийн дотуур байрны хоолны зардал 891 сая төгрөгөөр тус тус нэмэгдэхээр байгаа.

Эрүүл мэндийн сал­барын урсгал зардал 2014 онд өмнөх онтой харьцуулахад 38 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн бай­гаа нь эмнэлгийн тус­ламж үйлчилгээний зар­дал нэмэгдсэнтэй хол­боо­той байна.

-Хөрөнгө оруулал­тын тухай болон Хө­рөн­гө оруулалтын сангийн тухай хуулиуд батлагд­сан. Эдгээр хуулиуд хэрэгжсэнээр ирэх оны төсөвт хэр зэрэг нааш­тай үр дүн гарах бол?

-Эдгээр хуулиуд хэ­рэг­жиж эхэлсэнээр эдийн засаг, бизнесийн орчин сайжирч татварын орло­го нэмэгдэнэ гэж тооцож байна. Ер нь ирэх жилээс эдийн засагт нааштай өөрчлөлтүүд гарч эхлэх байх.

-Ерөнхийлөгчийн Там­гын газрын дарга П.Цагаан, Ерөнхийлөг­чийн зөвлөх Л.Дашдорж нар Төсвийн тухай хуульд нэмэлт өөрч­лөлт оруулах хуулийн төслийг УИХ-ын дэд дарга Р.Гончигдоржид өргөн барьсан. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн ху­рал­­даанаар төсвийн то­дотголыг өргөн барьж, хэлэлцээгүй байж ирэх оны төсвийг хэлэлцэж болохгүй гэж гишүүд шүүмжилж бай­сан даа?

-Энэ өргөн барьсан хуулийн орон нутагт үзүү­лэх нөлөөллийг сайн судалж үзэх хэрэгтэй бай­на. Жишээ нь, хүн амтай нь уялдуулан орон нут­гийн хөгжлийн сангийн шилжүүлгийг хуваарила­хад хүрвэл дийлэнх хувь нь нийслэлд хуваарилаг­дана гэсэн үг юм. Уг нь миний бодлоор төвлөр­лийг сааруулахын тулд орон нутагт амьдрах нөх­цөлийг сайн бүрдүүлэ­хийн төлөө санхүүгийн дэмжлэг түлхүү үзүүлэх нь илүү үр дүнтэй юм шиг.   

-МАН-ын бүлгийн зү­гээс Төсвийн хүрээний мэдэгдэлд нийцсэн төс­вийг оруулж ирэх ёстой. Энэ удаагийн төсөвт урсгал зардлыг нэмэгдүүлсэн байна гээд байгаа нь хэр үнэний ортой вэ?

-2010-2012 онуудын төсвийг харвал урсгал зардал жилд дунджаар 22-43 хувиар өссөн байна. Харин 2013 оноос 10 хувь, 2014 онд найман хувь болж өсөлт буурч байгаа. Төсвийн хүрээ­ний мэдэг­дэлд төлөвлөс­нөөс 29 тэрбум төгрөгөөр буур­сан байгаа.

-2014 оны төсвийг УИХ-аар хэлэлцлээ. Ги­шүүдийн байр суурь­наас харахад төсөвт өөрчлөлт оруулах зүйлс нь юу юу байх бол?

-Төсвийн эхний хэ­лэл­цүүлгийн үед зарим нэг гишүүдийн зүгээс "Ги­шүү­ний нэг тэрбум" гэдэг зүйлээ санагалзаж бай­гаа нь ажиглагдсан. Одоо гишүүд нэг тэрбум төгрөг авч би тийм зүйл хийлээ гэж PR хийдэг зүйл өнгөр­сөн. Төсвийн шинэ хуу­лиар энэ мөнгийг орон нутгийг хөгжүүлэх сангаар дамжуулан хуваарилж тухайн орон нутгийн иргэ­дийн санал, хэлэл­цүүл­гээр шийдэж зарцуулдаг болсон. Энэ бол зөв зар­чим юм. Гишүүний гэх тодотголтой энэ мөнгө­нөөс болж зарим гишүүн хэрэг төвөгт холбогдсон асуудал ч гарсан. Тий­мээс цаашид иймэрхүү байдлаар төсвийн мөн­гийг зарцуулж болохгүй. Харин тойргоос сонгогд­сон гишүүдийн тойрогт ажиллах зардлын асууд­лыг намын жагсаалтаар сонгогдсон гишүүдтэй адилтгаж авч үзэж болохгүй.

-МАН-ынхан эрүүл төсөв гаргахын тулд нэлээд нухацтай хан­дах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байна. Төс­вийн төсөл эрүүл бус гарсан байсан юм уу?

-Ямар шалгуураар тэгж хэлсэн юм бол доо. Төсвийн ерөнхий хөл дүнгүүд өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад буурсан талаас нь дүгнэвэл харин ч эрүүл төсөв болсон. Өрийн шалгуураар авч үзвэл ярилцах зүйл бол байгаа байх. Тэр нь эрүүл бус гэсэн үг биш юм. Олон улсын түвшинд гадаад өрийн дарамтыг долоон шалгуур үзүү­лэлтээр тодорхойлдог. Үүний гурав нь нэгэн зэ­рэг муудвал өрийн дарам­­тад орж байна гэж үздэг. Манай орны хувьд зөвхөн өр, ДНБ-ий харь­цаа л сэрэмжлэх түвшинд ойртсон байгаа. Тиймээс одоогоор аюул нүүрлэ­сэн зүйл гадаад өр дээр байхгүй.