Улс орны их бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлэх, эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газрын гаргасан “Чингис” бондын талаар хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр янз бүрийн мэдээлэл гарч байна.

Аливаа зүйлд эерэг, сөрөг нөлөө аль аль нь байдгын адил анх удаагаа гаргаж буй Засгийн газрын бондын санхүүжилт манай улсын эдийн засаг, санхүүгийн системд үзүүлэх эерэг, сөрөг нөлөөг үзүүлнэ.

Асуудлын гол нь эерэг нөлөөг хэрхэн бий болгох, сөрөг нөлөөнөөс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг цаг алдалгүй авч хэрэгжүүлэх нь явдал юм. Бонд амжилттай болох, алдах магадлал нь зоосны сүлд, тоо буух магадлалтай адил тавь, тавин хувь юм. 

Энэхүү нийтлэлдээ “Чингис бонд”-ын талаарх зарим мэдээллийг тооцоо судалгааны үндсэн дээр аль нэг талыг барилгүй тэнцвэртэй байдлаар мэдээлэл хүргэхийг зорилоо.

Бонд санхүүжилтийн сонгодог эх үүсвэр мөн үү?

Аливаа улсын бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвшил нь түүнийг санхүүжүүлэх санхүүгийн эх үүсвэрээс ихээхэн шалтгаалдаг. Хөрөнгө мөнгөгүй гэсэн шалтгаанаар олон жил их бүтээн байгуулалтын үйл ажиллагаа зогсонги байдалтай явж ирсэн. Харин 2013 онд манай улс дэлхийн улс орнуудын Засгийн газруудын түгээмэл хэрэглэдэг “Бонд”-ын санхүүжилтийг сонгосон.

XVII зууны үед дайныг санхүүжүүлэх эх үүсвэр олох зорилгоор европын улсуудад анх хэрэглэгдэж байсан “Засгийн газрын бонд” өнөө үед улс орнуудын Засгийн газрын төсвийн зардлаа санхүүжүүлэх нэг хэрэгсэл болон ашиглагдаж байна.

Дэлхийн түүхэнд гарсан томоохон хямралуудын шалтгааныг судлан үзвэл XIX зууны хямралын 7 орчим хувь, XX зууны хямралын 10 орчим, XXI зууны хямралын 12 орчим хувь улсын өр байжээ. Эндээс үзвэл улсын өрийн хэмжээ нэмэгдэх нь санхүүгийн хямрал үүсгэх шалтгаан болох ба сүүлийн жилүүдэд үзүүлэх нөлөө нь улам бүр нэмэгдэж байна.

Тухайлбал, 1807 оноос хойш үргэлжилсэн Gunboat-ын дайныг санхүүжүүлснээс 1813 онд Дани улс олон улсын санхүүгийн зах зээлд гаргасан бондын өрөө төлөх боломжгүй болж, улмаар төсвийн хэт их хэмжээний алдагдалд орж байсан, 1980 оны Латин Америкийн Мексикт зээлүүлсэн өрөөс үүдэлтэй санхүүгийн хямрал,

2010 оны Европын холбооны Португал, Ирланд, Грек, Испани, Бельги улсын Засгийн газрын өрөөс үүдэлтэй эдийн засгийн уналтуудыг нэрлэж болно. Эндээс бондын санхүүжилт нь улс орны санхүүгийн системийг унагах хэмжээний эрсдэлтэй хэрэгсэл гэж дүгнэж болохоор байна.

Дэлхий дээр 85 их наяд ам.долларын Засгийн газрын бонд байдаг гэсэн статистик байдаг.

Бондын санхүүжилтийг үр ашигтай зарцуулж, эдийн засгийн өсөлтөө нэмэгдүүлж байгаа улс орнууд ч олон байна. Тиймээс бид түүхэнд гарч байсан эдгээр муу кейсүүдийг давтах биш харин бондыг үр ашгаа өгөх төслүүдийг л санхүүжүүлэх шаардлагатай байна.

Ямар төслүүдийг санхүүжүүлэх вэ?

Бонд нь өрийн нэг хэлбэр ба тухайн өрийг төлөх хэмжээний үйл ажиллагаа явуулахгүй бол үр ашигтай төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлээгүй тохиолдолд манай улс өрийн дарамтад орох, улмаар дараагийн санхүүгийн хямрал үүсгэх гол шалтгаан болж болзошгүй юм.

Бондыг бид амжилттай гаргасан уу?

“Чингис” бондыг олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр бид анх удаагаа амжилттай гаргалаа гэх мэдээллийг Засгийн газраас бидэнд мэдэгдэж байгаа билээ. Бондын нэрлэсэн үнээс 10 дахин их хэмжээний захиалга ирсэн нь гадаадын хөрөнгө оруулагчид манай улсыг ихээхэн сонирхож байгааг харуулж байна.

Сонирхлыг нь татсан үндсэн шалтгаан нь бондын хүү ба энэ нь тухайн улсын зэрэглэлээс хамаардаг. Зэрэглэл нь тухайн улсын Засгийн газрын төлбөрөө хугацаандаа төлөх магадлал, эрсдэлийн түвшинг харуулдаг ба S&P, Moody’s, Fitch зэрэг зэрэглэл тогтоодог байгууллагын үнэлгээг дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрдөг.  

Бондын нэрлэсэн хүү харьцангуй бага гэж хэлж болох боловч ам.доллартай харьцуулахад төгрөгийн ханш сүүлийн үед суларч байгаа нь бондын бодит өгөөжийг нэмэгдүүлнэ.

...Бонд гаргах үед ханш 1395 USD/MNT байсан бол эхний хүүний төлбөр хийгдэх болсон өнөө үед ханш 2200 USD/MNT болтлоо өссөн. Цаашид ам.долларын ханш чангарах тусам бидний хямд өртөгтэй бондын бодит хүү нэмэгдсээр байх нь ээ...

“Бондыг авсан бүс нут­гийн тухайд Азийн улсууд нийт бондын 29 хувийг, Европ 26-32 хувийг, АНУ 40-45 хувийг нь тус тус авсан” гэх мэдээлэл байна. Эдгээр хөрөнгө оруулагчдын хувьд BB- зэрэглэл нь төлбөрөө хугацаандаа төлөх эрсдэл өндөртэй зэрэглэл боловч, хөрөнгө оруулалтын багцаа тараан байршуулах, ашгаа нэмэгдүүлэх боломжит сонголт болно. Чингис бонд нь эдгээр хөрөнгө оруулагчдын багцын 1-3 орчим хувийг эзэлж байгаа юм.

Бондын төлбөр хийх нөхцөл бидэнд таатай юу?

Бондын санхүүжилтийн хувьд хүүний түвшнээс гадна төлбөр хийгдэх нөхцөл нь хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг ихээхэн татдаг. Засгийн газрын болон бусад компанийн бондын хувьд төлбөр хийгдэх нөхцөл нь харилцан адилгүй байх боловч ихэвчлэн жил бүр хүүгээ төлдөг, хугацааны эцэст үндсэн төлбөрөө төлдөг гэсэн нөхцөлтэй байдаг.

“Чингис бонд”-ын хувьд хагас жил бүр хүүгээ төлдөг гэсэн нөхцөлөөр гаргасан.

Энэ нь хөрөнгө оруулагч талаас авч үзвэл нэлээд ашигтай нөхцөл боловч бондын санхүүжилтыг ашиглаж байгаа бидний хувьд тийм ч таатай нөхцөл биш юм. Учир нь хагас жилийн өмнө эсвэл дараа төлөх мөнгөний үнэ цэнэ ялгаатай байдаг. Мөн эдгээр нөхцөлүүдийн жигнэсэн дундаж хугацаа (ЖДХ) ч мөн ялгаатай байна. 

ЖДХ гэдэг нь бондын үндсэн төлбөр төлөгдөх дундаж хугацааг илэрхийлэх ба хугацаа нь бага байх тусам бондын үндсэн төлбөрийг богино хугацаанд төлөөд үлдсэн хугацаанд хүүгээ төлнө.

Тухайлбал, 5 жилийн хугацаатай бондын хүүг хагас жилд төлнө гэсэн нөхцөлөөр гаргаснаар ЖДХ нь 4.509 жил гарч байна. Хэрэв хүү жилд нэг удаа төлдөг гэсэн нөхцөлтэй байсан бол ЖДХ нь 4.566 жил болж нэмэгдэх буюу бид илүү урт хугацаанд бондыг үндсэн төлбөрийг ашиглах боломжтой байсныг харуулж байна. 

Бондын санхүүжилтийн санхүүгийн системд үзүүлэх эерэг сөрөг нөлөө юу вэ?

Бондын санхүүжилт орж ирэх үед мөнгөний нийлүүлэлт, гадаад валютын нийлүүлэлт нэмэгдэнэ. Мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь эдийн засгийн өсөлтийг бий болгох, хүүний түвшинг бууруулах, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, гадаад валютын ханшийг сулруулах, төгрөгийн ханшийг чангаруулах зэрэг эерэг нөлөөг эдийн засаг, санхүүгийн системд үзүүлж болох юм. Ингэж эерэг нөлөө үзүүлэх эсэх нь төрийн бодлого, төслүүдийн үр ашиг, хэрэгжилтэд тавих хяналт зэргээс ихээхэн шалтгаална.

Бондын хүүний төлбөрийг хагас жил бүр валютаар хөрөнгө оруулагчдад төлөх ба төлбөр хийх хугацаанд тодорхой хэмжээний валютын гадагшилж, нийлүүлэлт буурах юм.

...Таван жилийн хугацаатай бондын үндсэн төлбөрийг 2018 онд, арван жилийн хугацаатай бондын үндсэн төлбөрийг 2023 онд төлөх ба энэ үеүдэд мөн л валютын нийлүүлэлт буурна...

Валютын нийлүүлэлт буурах нь төгрөгийг ханшийг сулруулах аюултай юм.

Бондын төлбөр хийгдэх дээрх хугацаанд валютын ханш огцом унавал үүнээс үүдэн санхүүгийн хямралыг үүсгэж болзошгүй юм. Тухайлбал, 1997 оны Азийн санхүүгийн хямралын гол шалтгаан нь гадаад валютын нийлүүлэлт бууралтаас үүдэлтэй дотоодын валютын ханшийн огцом уналт байсан.

Тиймээс бондын төлбөр хийгдэх үеүдэд валютын нийлүүлэлтийг тогтвортой барих, дотоодын үйлдвэрлэл, экспорт нэмэгдүүлэх замаар төгрөгийн ханшийн тогтвортой байдлыг хангах зэрэг бодлогыг авч хэрэгжүүлснээр дараагийн санхүүгийн хямралаас урьдчилан сэргийлж болох юм.