Африкийн томоохон улс болох Суданы өмнөд хэсэг нэгдүгээр сарын 9-нөөс умард хэсгээсээ "салах" ажиллагаагаа эхэллээ. Тодруулбал, салан тусгаарлах эсэх тухай бүх нийтийн санал хураалт энэ өдөр эхэлж, нэгдүгээр сарын 15-нд дуусна. Лалын шашинууд голдуу оршин суудаг умардынхан болон христос шашинтнууд хүн амын дийлэнх хувийг эзэлдэг өмнөдийнхний хувьд нэг гэрт хамт аж төрөх нь тэсч тэвчихийн аргагүй зүйл болсон учир санал хураалт бараг амжилттай болно гэсэн урьдчилсан таамаглал гарч байна.


Энэ нь тус тивийн зүүн хойд хэсэгт хоёрдугаар сарын дундуур /санал хураалтын дүн 30 хоногийн дараа гарна/ шинэ улс бий болно гэсэн үг юм. НҮБ-ын 193 дахь улс болж магадгүй байгаа Өмнөд Судан хэмжээгээр Францтай, эсвэл хоёр Британи дээр Люксембургийг нэмсэнтэй адил байх юм. Гэвч найман сая хүн амын 90 хувь нь өдөрт нэг доллароор амь зуудаг ажээ. Африкт бүр ядуу буурай улс байдаг ч Судан шиг том биш. Сахарын цөлөөс урагш орших энэ улсад тогтвортой байдаг бий болох эсэх нь тодорхойгүй байна.

"ХАР АРЬСТНУУДЫН ОРОН"-Д ГЭРЭЛТ ИРЭЭДҮЙ БИЙ ЮУ?

Египетчүүд Суданыг Нуби гэдэг, харин арабууд одооны нэр болох "билад алъ-cyдан” буюу "хар арьстнуудын орон" гэдэг нэрийг өгчээ. Хэрвээ бүх зүйл 2005 оны Суданд энх тайван байдал тогтоох тухай хэлэлцээрт /бүртгүүлсэн хүн амын 60-аас цөөнгүй хувь нь санал хураалтад оролцож, 50 гаруй хувь нь "тийм" гэвэл тусгаар тогтноно/ заасны дагуу болох юм бол тус улсын нийслэл Жуба хотод их баяр наадам болно. Өмнөд Суданы Ерөнхийлөгчөөр өмнөдийн хамгийн том омгийн Салва Кийр, дэд ерөнхийлөгчөөр Нуер омгийн Риек Мачар болох нь тодорхой болжээ. Хоёулаа иргэний дайны үед тус тусын омгийн армийн "генерал" байсан байна.

Суданы умард, өмнөд хэсгийн байгалийн гол нөөц баялаг нь нефть болон хий юм. Тус улсын итгэл найдвар нь гуниг зовлон нь болжээ.

Афркит үндэстэн, омог болон шашин хоорондын мөргөлдөөн эв зүйгээ олж төгсөх нь ховор үзэгдэл. Дээрээс нь нефть байдаг газарт байдал бүр хурацадмал байдаг аж.

"ХАР АЛТНЫ ТӨЛӨӨ ХҮЙТЭН ДАЙН"

Шинжээчдийн дүгнэлтээр бол, "нубийн газар нутаг"-т 6,7 тэрбум орчим торх нефтийн нөөц бий. Харин их хэмжээний нөөц баруун-хойд, зүүн нутагт болон Улаан тэнгисийн эрэгт байж магадгүй ажээ. Одоо Судан 450 мянга орчим торх нефть олборлож байна. Харин технологийн зохих шинэчлэл хийвэл жилд 700-900 мянгыг олборлох боломжтой аж. Сүүлийн 22 жилийн дайн /1983-2005 он/ хоёр сая хүний аминд хүрч, хагас сая хүиийг дүрвэгч болгожээ. Олон улсын байгуулланын нотлож буйгаар, 2003 онд Омар аль-Баширын дэглэмд үнэнч дайчид "Дарфурын аллага" гэж нэрлэгдсэн аймаглан устгах ажиллагааг явуулж, 200-300 хүнийг устгасан байна. Аль-Башир харин "ердөө" 20-30 мянган хүний амь үрэгдсэн гэж ярьдаг ажээ.

2009 оны гуравдугаар сард Олон улсын эрүүгийн шүүх аль-Баширыг Дарфурт хүмүүсийг үй олноор нь хомроголон устгасан буруутайг нотолж, баривчлах тушаал өгсөн байна. Энэ шийдвэрийг АНУ, Британи, Франц улс дэмжиж, Орос, Хятад, Энэтхэг, Арабын улсуудын холбоо эсэргүүцжээ.

Эдгээр орнуудаас Хятад улс Суданд онцгой байр суурь эзэлдэг. Хятадууд Хартумтай ч, Жубатай ч сайн харилцаатай бөгөөд Суданы дэд бүтэц асар их хөрөнгө оруулалт хийж, зам тавьж, ус дамжуулах хоолой, эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг, цэнгэлдэх хүрээлэн барьж өгчээ. Иргэний дайн, хоёр талын найдваргүй байдлыг үл харгалзан сүүлийн 15 жилийн хугацаанд тус улсад бараг 15 тэрбум долларын хөрөнгө оруулсан байна. Америкийн «Шеврон» компани /Суданд нефтийн орд газар нээсэн анхны компани/ тэндээс гармагц Хятадын үндэсний нефтийн корпораци /CNPC/ оржээ. Барагцаалбал 12 жилийн өмнө Суданд ӨнөөдорСуданы экспортын 50 хувь нь Хятадад ногдож байна.

Умард болон өмнөдөд дөрвөн консорциум нефть олборлож байгаа бөгөөд өмнөдөөс Порт-Судан боомт руу тавьсан дамжуулах хоолойгоор өдөр тутам олборлосон нефтийн 65-80 хувийг авч байна. Олборлолтын хэмжээгээр хоёрдугаарт Энэтхэг, гуравдугаарт Малайз орж буй. Өмнөд рүү Америк, Британи, Францын компани орохоор өрсөлдөөн бүр ширүүн болно. 2015 он гэхэд Африкийн нефтийн дөрөвний нэг хэсгийг авдаг болох бодолтой байгаагаа АНУ нэгэнт зарлажээ. Мэдээж Судан гол эх сурвалжуудын нэг болох нь тодорхой.

Бүх нийтийн санал хураалтыг Африкт ч, Арабын ертөнцөд ч, салан тусгаарлах үзэлтнүүд ч бас анхааралтай харж байна. Суданы араб хэсэг лалын хэт давруу үзэлд автах учраас тус улсыг араб болон христосоор хуваах нь арабуудад таалагдахгүй байгаа аж.

Улс орон нь хуваагдвал лал шашинт улсын төрийн байгууллагыг чангатгаж, шаритын хатуу хуулийг мөрддөг болно гэж Суданы Еронхийлөгч аль-Башир аль хэдийн зарласан. Лалын хэт үзлийг баримталсан, дээрээс нь «Аль-Каида»-д талтай Ерөнхийлөгчтэй улс бий болохыг хүсэх хүн олонгүй л болов уу.