УИХ-ын гишүүн Я.Содбаатартай ярилцлаа.

-Ерөнхий сайд, Хууль зүйн сайд нарын асуудлаар танай намын генсек ээлжит бус чуулган зарлах ёстой гэсэн байна лээ. Улс оронд шийдвэрлэх олон асуудал байхад иймхэн зүйлээр улс төр хийх байсан юм уу?

-УИХ-ын ээлжит бус чуулган хуралдуулах зайлшгүй шаардлага байна. Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн байдлыг анхаарах хэрэгтэй. Засгийн газраас “ЭЗЭН 100” хөтөлбөрийг гарган эдийн засгийг эрчимжүүлэх чиглэлээр тодорхой үүрэг чиглэлийг Их хурлаас тогтоол гарган өгсөн.

Харамсалтай нь 100 хоногийн хугацаанд бидний болон хөрөнгө оруулагчдын хүлээж байсан үр дүн гарсангүй. Удахгүй ЭЗЭН 100 хоног дуусна. Гэтэл валютын ханш тогтворжсонгүй. Гадаадын хөрөнгө оруулалт өмнөх жилээс 63 хувиар буурсан. 2012 онтой харьцуулахад хоёр дахин уначихлаа. Монгол Улсын гол бизнесийн чиглэлийн салбарууд идэвхжиж өгөхгүй байна.

Хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээх дотооддоо төлбөрийн тэнцлийн балансыг хангах, төсвийн орлого зарлагын тэнцвэржилтийг хангах, бизнес эрхлэгчдэд таатай орчин бүрдүүлэх гээд тавигдсан зорилтууд хангагдсангүй.

“ЭЗЭН 100” хөтөлбөрийг дүгнэх, нөгөө талдаа цаашид манай орны нийгэм эдийн засгийн байдал ямар байх зэргээр дүгнэлт гаргах нь сонин байна. Энэ бүгдийг улс төрийн түвшинд улс төрийн намууд ярьж үндэсний зөвшилцөл рүү явж тодорхой арга хэмжээ авах зайлшгүй шаардлага тулгараад байна.

Товчхондоо нийгэм, эдийн засгийн байдал төсвийн тодотголыг яаралтай хийхийн тулд Их хурлыг хуралдуулах хэрэгтэй. Төсвийн тодотгол хийж төр дахин өөрийнхөө бүсийг чангалах шаардлагатай. Төр бүсээ чангалснаар төсвийн бодлогоор дамжуулан эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах арга зам нь үүгээр хийгдэнэ. Төсвийг байх хэмжээнд нь хүртэл дахин танах, урсгал зардлыг дахин танах ёстой.

Мөн хариуцлагын асуудлыг ярихгүй бол болохоо байсан. Бид хаврын чуулганы үеэр эдийн засгийн хүндрэлтэй холбоотойгоор Эдийн засгийн хөгжлийн сайдын асуудлыг хөндөн тавьсан ч хууль зөрчин байж эрх баригч хүчин Н.Батбаяр сайдын асуудлыг хэлэлцэлгүй дараагийн чуулган руу шилжүүлсэн.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Хууль зүйн сайд нар Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хууль тогтоомжуудыг зөрчсөн үйлдэл гаргалаа. Түүнчлэн хоёр хөршийн төрийн тэргүүнүүд айлчилж магадгүй.

Энэ хүрээнд хоёр хөрштэйгөө бүс нутгийн хөгжлийн хүрээнд томоохон асуудлуудыг шийдвэрлэх зайлшгүй шаардлага бий. Тиймээс ээлжит бус чуулган орох зайлшгүй шаардлага тулгараад байгаа.

-“ЭЗЭН 100” хөтөлбөрөөр ямар асуудлыг шийдэх нь зөв байв?

-Бид эдийн засгийн хүндрэлийнхээ оношийг зөв тодорхойлох шаардлагатай байна. Анх “ЭЗЭН 100” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ гэж байхад Ардын намын зүгээс “Энэ ЭЗЭН 100 хөтөлбөр нь хямралыг даван туулах хөтөлбөр байх ёстой” гэж хэлж байсан.

Ардын намын зүгээс “Энэ ЭЗЭН 100 хөтөлбөр нь хямралыг даван туулах хөтөлбөр байх ёстой” гэж хэлж байсан.

Ухаандаа Ардчилсан нам тэргүүт эрх баригч хүчин болон сөрөг хүчин Ардын намын хооронд эдийн засгийн хүндэрсэн нөхцөлийн харсан өнцөг болон түүнд тавьсан онош хоёр зөрж байсан. Хэрэв эрх баригч АН тэргүүтэй хүчнүүдийн онош зөв байсан бол Их хурал дээр батлагдсан хуулиуд, авч буй арга хэмжээний хүрээнд энэ бүхэн илаарших боломжтой байлаа.

Ядахдаа валютын ханшийн өсөлт зогсох ёстой. Гэтэл улам даамжирч байгаа нь эхнээсээ оношоо буруу тавьсан. Хаврын чуулган эхлэхэд л бид “Онош дээрээ алдаа гаргаад байна. Тиймээс эмчилгээ буруу хийгдээд байна. Эдийн засаг сэхээнд байна” гэдгийг хэлж байсан. Өнөөдөр Оюутолгой, Таван толгой төслүүд унтаа хэвээрээ.

Олон мянган ажилчдаа халж энэ хоёр том төсөл үр дүнгүй болчихлоо л доо. Үндэсний томоохон хөрөнгө оруулагчдын ажил зогсонги байдалд орж нийт Монголын эдийн засагт сэргэлтийн буюу итгэлийн оч харагдахгүй байна. Дотооддоо ч гадааддаа ч энэ Засгийн газарт итгэх итгэл алга. Өнөөдөр эдийн засаг сэргэх ч үгүй байдалтай урсгалаараа сайхан найр наадам хийж байна шүү дээ.

-Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээнэ гээд парламентын гишүүд өнгөрөгч намрын чуулганаар хамтдаа Хөрөнгө оруулалтын болон Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хууль, Ашигт малтмалын тухай зэрэг хэд хэдэн томоохон хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулаа биз дээ. Тэгэхэд та нар муу хууль баталчихсан юм уу?

-Аливаа зүйлийг бүтээхэд хэцүү ч нураахад амархан гэдэг. Бид гадна дотны хөрөнгө оруулагчдынхаа итгэлийг авахын тулд Монголын Засгийн газар маш их ажил хийх шаардлагатай байна. 2010-2011 онд Монгол Улс Азийн нэг гайхамшиг болж магадгүй гэж яригдаж байсан одоо тэс өөр болчихлоо.

Хэдхэн жилийн өмнө дэлхийд Монголын тэсрэлт болж байсан шүү дээ. Үүнийг хийхийн тулд 1990 оноос хойшхи үе үеийн Засгийн газар, парламент манай хөрөнгө оруулагчид өдөр шөнөгүй  20 гаруй жил зүтгэж байж  2011 оны хөрөнгө оруулалтыг бий болгож чадсан. Ардчилал гарснаас хойш уйгагүй хөдөлмөрлөж байж гадны хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг олж авсан.

Энэ олон жилийн хөдөлмөрийг хоёрхон жилийн дотор Н.Алтанхуягийн Засгийн газар гарч ирээд бүгдийг нураан, үнс нурам болгосон нь даанч харамсалтай. Дахин сайхан цагийг бид авч ирэхийн тулд хамгийн багадаа таван жил үсээ цайтал ажиллах шаардлагатай боллоо. Өнөөдөр бид хичнээн сайхан хууль баталж болно.

Гэхдээ тийм хэмжээний бодлогын арга хэмжээг энэ Засгийн газар авч чадахгүй байгаа. Хууль тогтоомжид итгэх итгэл гадныханд ерөөсөө суухгүй байна.

Тиймээс одоо Засгийн газар эрс шийдэмгий бодит үйлдлүүдээрээ итгэл төрүүлэх ёстой. Их хурлаас баталсан хууль дээр Засгийн газар сайн ажиллаж чадахгүй байгаа.

Ерөнхий сайдаас нь эхлээд бусад сайдуудад ч гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчид итгэхгүй байна. Энэ хүмүүс юу ч хийж магадгүй гэсэн нүдээр Монголыг хараад байгаа юм. Өнөөгийн сайд нар нь сөрөг хүчин байхдаа гадны хөрөнгө оруулагчид руу дайрч хамгийн их улс төр популизм хийж байсан.

Н.Батбаяр, Д.Ганхуяг тэргүүтэй гадныхныг хөөж байсан нөхдүүд сайд болчихоод сууж байгаа нь зарчим, байр суурь, орчин үеийн эдийн засаг бизнесийн эрүүл зарчмаар явж чадахгүй байна.

-Яаж явах ёстойг өөрсдөд нь хэлээд өг л дөө?

-Гадны хөрөнгө оруулагчид ирээд уулзъя гэхээр “Дээд тэнгэртэйгээ ярьж байж уулзах өдөр, цагаа хэлнэ” гэх мэтээр соёлт хүн төрөлхтөн ойлгохгүй хэлээр хүмүүстэй яриад байхаар энэ сайд нарыг гадныхан яаж хүлээж авах вэ дээ.

Засгийн газар өнөөдөр гацаанд орсон хэд хэдэн төслийг бодитойгоор эргэлтэд оруулахгүйгээр цаашаа явахгүй. Чуулганы завсарлагааны энэ үеэр гадны төлөөлөгчид нэлээдгүй ирлээ.

Тэдэнтэй уулзахад Оюутолгойг л харж байна. Дэлхийн эдийн засгийг тодорхойлдог том группуудын нэг, дэлхийн уул уурхай, аж үйлдвэржилтийн хамгийн том группын нэг Рио Тинто Монголд хөрөнгө оруулаад Засгийн газартай хэл амаа ололцож чадахгүй гацчихсан.

Оюутолгойн гэрээний асуудлыг хамгийн түрүүнд хамгийн богино хугацаанд эцэслэн шийдвэрлэх ёстой.

Рио Тинтог оруулаад ингэж хулхидаж, ажлыг нь зогсоож хэл амаа ололцохгүй байгаа юм чинь мань мэт нь ороод бүр балрах юм байна гэсэн бодол хөрөнгө оруулагчдад төрөөд удаж байна. Оюутолгойн гэрээний асуудлыг хамгийн түрүүнд хамгийн богино хугацаанд эцэслэн шийдвэрлэх ёстой.

Хоёр дахь том асуудал нь Тавантолгойн төсөл байна. Үүнийг яаралтай олон улсын жишгийнх нь дагуу зөв явуулах шаардлагатай. Тэгэхгүйгээр Ерөнхий сайд нь очиж жижиг газар шахаад, тэрүүгээр сайдууд нь жижиг бизнес хийчих гэж гүйлдээд, гэрээ хэлцлийг нь дотоод улс төрөөсөө болж гадаад хамтын ажиллагаатайгаа хольж хутгаад байж болохгүй.

Дэлхийн эдийн засагт өнөөдөр Монголыг Оюутолгой, Тавантолгой гэсэн хоёрхон төслөөр л мэдэж байгаа. Бусад зүйлээр одоохондоо дэлхийн сонирхлыг татахгүй байна. Уг хоёр том төслийг нь дэлхийд байхгүй ойлгомжгүй байдлаар зогсоочихсон.

Нэг өдөр оруулсан хөрөнгийг нь хурааж, эзнийг нь шоронд хорьж, хилээсээ гаргахгүй гэчихдэг. Бизнес хийгээд эхлэхээр үйлдвэрийг нь хэдэн жилээр хаачихаар яаж Монголд хөрөнгө оруулалт хийхэв дээ. Өнөөдөр олон улсын зах зээл дээр Энержи Ресурс гэх мэт төсөл хөтөлбөрүүд 1000 дахин уначихсан.

2012 онд Чалко гэхэд Саус Гоби Сэндсийн 51 хувийн хувьцааг 900 сая ам.доллараар авах гэж байсан. Сая гэтэл 29 хувийг нь 25 сая ам.доллараар авч байна.

-Итгэл яаж сэргэх вэ?

-Одоо хөрөнгө оруулагчдын итгэл сэргэхэд хүнд. Өмнө нь бид шинэ тоглогчид байсан.

Итгэлийг дахиж олно гэдэг шинээр итгэл олж авахаас хэцүү байдаг. Эхлээд итгэл олох ажлаа хийх хэрэгтэй. Үнэхээр алдсан алдаагаа зөв ухамсарлаад, үнэнээ хэлээд гадна дотны хөрөнгө оруулагчидтайгаа уулзах ёстой байхгүй юу.

Тэгэхгүйгээр өөрсдийгөө өмөөрч буруу яриад, хүн ойлгохгүй сонин үйлдэл хийхээр яаж итгэх юм бэ.

-Таны яриад байгаа шиг үнэнээ хэлэх юм болов уу?

-Үнэнээ хэлэх ухаан байгаасай  гэж  бид их  хүлээлээ, хүслээ. АН-ынхан ч дотроосоо үүнийг хүсч хамгаалсан. Бид нэг танхимд хамтдаа сууж төрд зүтгэж байгаа хүмүүс тул зөв шийдвэр гаргаасай гэж харж байна.

Ардчилсан намынхан үнэн нүүр царайгаа харуулчихлаа. Үүнээс цаашаа юу хүлээх гээд байгаа юм. Одоо хариуцлагаа тооцоод явах хэрэгтэй.

МАН-ынхан хичнээн сөрөг хүчин ч гэсэн Монголоо гэсэн сэтгэлээр зөв юм хийчихээсэй, үр дүнтэй байгаасай, энэ нь ард иргэдийн амьдралд эерэг нөлөөлөл үзүүлээсэй гэж хүсч байгаа.

Тэднийг алдаа гаргавал бид шүүмжилж алдааг нь засчих юмсан гэж л явна. 2013 оны дөрөвдүгээр сард анх Ерөнхий сайдыг огцруулъя гэсэн саналыг өргөн барьж байхад юу гэж хэлж байсныг хэвлэлийн хуудаснаас харах хэрэгтэй.

Есөн сар гэхэд хачин сайхан болно л гэсэн. Жаахан хугацаа өгчих гэхээр нь хараад жил гаруй хугацаа өнгөрлөө. Валютын ханш өсөх гээд байна. Мөнгөний бодлого чинь алдаатай байна.

Дотоодын хөрөнгө оруулагчдаа намын харьяаллаар нь ялгаварлан АН-д хандив өгсөн хэдхэн аж ахуйн нэгжийг дэмжээд буруу бодлого явуулчихлаа. Энэ чинь том утгаараа эдийн засгийг чинь дараад уначихна шүү. Ардын намыг нухчин дарах үйлдэл чинь эргээд гэрээ шатаана шүү гэдгийг хэлсэн.

Ардчилсан намынхан үнэн нүүр царайгаа харуулчихлаа. Үүнээс цаашаа юу хүлээх гээд байгаа юм. Одоо хариуцлагаа тооцоод явах хэрэгтэй. Чаддаг, чадвартай хүмүүсээр нь ажлыг нь хийлгэ. Алтанхуяг тэргүүтэй энэ хэдэн хүмүүсээр АН-ын боловсон хүчин дуусчихна гэж бодохгүй байгаа. Намынхаа ҮЗХ-г хуралдуулж дотроосоо хүн гаргахгүй, үг хэлсэн хүнээ дарамталж эсвэл албан тушаал, мөнгөөр тултал нь хаачихдаг.

-Эдийн засгийн хямралаас их зүйлийг аль аль нам нь ухаарсан байх гэдэг яриа гарсан байна. Үнэхээр ухаарч чадав уу?

-Ардын нам, Ардчилсан нам аль алинд нь энэ хямрал бодох, ухаарах зүйлийг өгч байна. Нэг нөхөр гарч ирээд 20 жилийн хүч хөдөлмөрийг устгачихаад байвал хэцүү шүү дээ. Зөв шийдвэр гаргадаг тогтолцоог бий болгох, буруу хүн гарч ирэхгүй байх тогтолцооны шинэчлэл хийх шаардлагатай тулгарсан.

Нам хамаарахгүй энэ бүхнийг хийх ёстой гэж хувьдаа хараад байгаа. Өнөөдрийн хямралаас гарах гарц хүндрэлтэй, оношийг нь тавьж чадахгүй, эмчилгээ хийгдэхээс өнгөрчихөөд байгаа юм алга. Бид оношоо зөв тогтоогоод зөв явж чадвал уналтыг зогсоогоод цаашаа явах бүрэн боломжтой.

Урт хугацаандаа Монгол Улс тогтвортой байхын тулд минийхээр хоёр төрлийн зүйлийг маш сайн хийх ёстой гэдэг нь харагдсан. Эхлээд нийт нийгмээ эрүүлжүүлж, дэг журамтай, соёлтой, зөв хандлагыг төлөвшүүлэх шаардлага бий.

Гарч ирэнгүүтээ охиныхоо нэр дээр компани байгуулан бизнес хийгээд авлига хээл хахууль болж, ах дүүгийнхээ нэр дээр бараа шахах ёсгүй. Тийм нүх цоорхойтой механизмтай байгаа нь бидний алдаа.

Өнөөдрийн нийгмийг харвал Улаанбаатарын зам шиг түгжирсэн, гацсан, урд хойгуураа дайрсан, шүргэсэн, мөргөлдсөн, явган хүн нь машинтайгаа холилдон зам дээрээ гараад зогсчихсонтой яг адил л байна. Манайхан мэдрэл муутай юм шиг найр наадам хийж байгаа.

Сум болгон төмөр, чулуугаар хачин хөшөө босгож нээлт хийх ямар хэрэг байна. Хандив мөнгө цуглуулаад морь уралдуулж, бөх барилдуулаад л. Эцсийн бүлэгтээ юу үлдэж байгаа юм. 100 гаруй сумдын ойгоор нэг суман дээр цэцэрлэг, сургууль заслаа л гэж бараг дуулсангүй.

Намууд энэ байдалд дүгнэлт хийгээд яаж зөв зам руу явуулах вэ гэдгээ ярих ёстой. Монгол төр цэвэр, ариун, шударга хүмүүсийг гаргаж ирэх механизмаа бүрдүүлэхгүй бол ардчилал чинь утгаа алдах гээд байна. Бид Үндсэн хуулиасаа эхлээд өөрчлөлт хийх шаардлага бий болчихож.

Өнөөдөр Н.Алтанхуяг шиг муу удирдагч төрийн толгойд гардаггүй механизмтай болох шаардлагатай. Гарч ирэнгүүтээ охиныхоо нэр дээр компани байгуулан бизнес хийгээд авлига хээл хахууль болж, ах дүүгийнхээ нэр дээр бараа шахах ёсгүй. Тийм нүх цоорхойтой механизмтай байгаа нь бидний алдаа.

-Н.Алтанхуяг тэргүүтэй Засгийн газрыг огцрууллаа гэхэд бидний хүсэн хүлээгээд байгаа гадны хөрөнгө оруулалт сэргэх юм уу. Улс төрийн тогтворгүй нөхцөл байдлаас шалтгаалан харин ч хөрөнгө оруулагчид дөлөх юм биш үү?

-Энэ бол эрх баригчид өөрсдийн сандал ширээгээ авч үлдэхийн тулд ярьж буй яриа. Гадна, дотны хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг олж чадахгүй байгаа хүмүүсийг сольж, итгэл төрүүлэхүйц ажиллаж чадах сайдуудыг бид яаралтай сольж чадвал итгэл сэргэхэд дөхөм болно. Хөрөнгө оруулагчид хувь хүн талаас нь харж хөрөнгө оруулахгүй, итгэл алдарч байгаа нь их байгаа.

Би л хувьдаа энэ Засгийн газар огцорвол Монголын хөрөнгө оруулалтын орчинд эерэг дохио өгнө. Үнэхээр энэ хүмүүстээ хариуцлага тооцчихвол “Энэ хүмүүс хариуцлага тооцож чаддаг юм байна. Хариуцлагын механизм ажиллаж байгаа юм байна.

Үнэхээр бүтэхгүй хүмүүсээ олж харж оношоо зөв тодорхойлж байгаа юм байна” гэж харна. Улс төрийн тогтворгүй байдал гэдэг нь нийгмийн эмх замбараагүй байдал руу түлхсэн алхмыг л хэлдэг. Нэг сайдад хариуцлага тооцох, нэг Засгийн газрыг огцруулах явдал ардчилсан нийгэмд байдаг л асуудал.

Жилдээ хоёр гурван Засгийн газар огцруулсан улс орон хэвийн яваад байна шүү дээ. Харин хариуцлагын механизм нь ажиллахгүй, хариуцлага тооцож чадахгүй, улам ужгирсан өвчтэй Засгийн газар байгаад байвал хөрөнгө оруулагчид улам л цаашаа явах болно.

Хариуцлага тооцож чадахгүй удаан яваад байвал энэ нь даамжраад нэг алхам цаашилбал нийгмийн эмх замбараагүй байдал газар авч улс төр, нийгмийн тогтворгүй байдал үүсэхвий гэдгээс хөрөнгө оруулагчид айж байгаа.

-Хаврын чуулганы үеэр АН-ын бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат “ЭЗЭН 100 хөтөлбөр амжилтгүй болвол Засгийн газарт хариуцлага тооцно” гэж мэдэгдсэн...

-Засгийн газартайгаа хариуцлага тооцох, дотроо асуудлаа ярих боломж, хугацаа Ардчилсан намд хангалттай байлаа. Дотроо асуудлаа ярилцаж, ойлголцохгүй байгаа бол ард иргэдийн зүгээс дараагийн алхам руу орох зүйл рүү түлхэж байгаа.

“ЭЗЭН 100” хоногт ямар үр дүн гарав гэдэг дээр улс төрч, эдийн засагч, иргэд ч гэсэн өөрсдийн дүгнэлтийг гаргаж байгаа байх. Одоогоор ийм үр дүн гарлаа гээд бариад хэлчих нүдэнд харагдаж, чихэнд сонсогдох нэг ч сайн зүйл алга. Харин парламентын түвшинд нэлээд хууль тогтоомж баталсан.

Парламентаар гарч буй хуулиудын чанар, амьдралд нийцэх нийцэл, тухайн салбарын голдирлыг зөв чигт нь оруулж байгаа юу гэдэг дээр цаг хугацааны үнэлэлт дүгнэлт хэрэгтэй. Их хурлын дарга хаврын чуулганы хаалт дээр “Парламентаас шалтгаалах зүйл байхгүй шүү. Бид Засгийн газрын түвшинд өргөн барьсан зүйлсийг бүгдийг нь батлаад өгсөн” гэдгийг хэлсэн.

Магадгүй манай парламентын түүхэнд хамгийн олон хууль унагасан чуулган болсон байж магадгүй.

Зарим нэг зүйлийг Засгийн газар өөрөө боловсруулалтын түвшинд маш муу оруулж ирсэн. Оруулсан хууль нь маш цоорхой байсан тул зарим хууль унасан. Магадгүй манай парламентын түүхэнд хамгийн олон хууль унагасан чуулган болсон байж магадгүй.

Оруулж ирсэн зарим зүйлсийг нь хууль гээд хүлээгээд авахад даанч хэцүү зүйлсийг өргөн барьсан. Түүнээс болж цаг хугацаа алдсан. Эрх баригч хүчин дотроо сандал ширээнээс болсон асуудал өнгөрөгч хаврын чуулганд цаг алдуулсан.

Бидний оролцоогүйгээр өөрсдөө нэг сайдаа өргөн барьснаа больё гээд л. Ерөнхийлөгч нь Засгийн газрын гишүүн, УИХ-ын гишүүн давхар ажиллаж болохгүй гэдэг хууль өргөн барихад нь эргүүлээд эрх баригчид унагаж байх жишээтэй. Ардчилсан намын доторх зодоон газар авсан.

-Өмнө нь тантай уулзахад АН-ын фракцуудын зөрчил хурц байгаа тухай хэлж байсан. Одоо яаж байна?

-Ардчилсан нам дотроо олон фракцтай байгаа нь эрүүл байгаа нэг зарчим гэж хэлдэг байсан. Улс төрийн сонгодог утгаараа фракцын зарчим үйлчлээд, энэ намыг эрүүлжүүлэх хэмжээний өрсөлдөөн байна уу.

Одоо эрүүл өрсөлдөөний зарчим үйлчилж байна уу эсвэл фракц нэртэй эдийн засаг, нийгмийн бүлэглэл үүсчихсэн байна уу. Нэг талаас эрх ашгийн сонирхлоор нэгдсэн, цаанаа өнгө мөнгөн дээр түшиглэсэн, албан тушаалын төлөө улайрсан мафийн хэмжээний бүлэглэлийн зөрчил байна уу гэвэл байна гэж хараад байгаа.

Энэ нь өөрөө Ардчилсан нам гэдэг Монголын улс төрийн нэгэн том хүчнийг дотроос нь идээд дуусч байна. Манайхан гэрт амгалан бол гадааг засахад төвөггүй гэдэг.

АН гэр дотроо амгалан бус байхаар яаж гадааг засах юм. 1996 оны сонгуулиар шинэ хүчинд итгэл үзүүлье гэж ард түмэн сонгоход яалаа даа. Үүнд нь ард түмэн хатуу сануулга өгч 2000 оны сонгуулиар ганцхан суудалтай үлдээж байсан түүх бий.

Одоо төлөвшиж байгаа байлгүй. Ардын намын өвөр түрийнд орж ганц хоёр засагт хамт ажилласан төрийн ажлын дөр сууж байгаа байлгүй гэтэл бас л итгэлийг нь алдлаа.