Чуулганы үдээс хойшхи /2013-05-24/ хуралдаанаар Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Гарамгайбаатараас Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн сайдад тавьсан Монголбанк Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамтай хамтран 2012 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдөр баталсан Хүнсний гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дэд хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явц байдал, Улсын Их Хурлын 2011 оны “Үндэсний үйлдвэрлэгчдийг дэмжих, ажлын байр нэмэгдүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” 30 дугаар тогтоолын хэрэгжилт, үр дүнгийн талаар асуулгын хариуг сонслоо.

Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн сайд Х.Баттулгын мэдээллээр, өнөөдрийн байдлаар 11249.7 тн мах буюу нийт нөөцийн 70.3 хувийг бэлтгээд байна. Улаанбаатар хотын нөөцийн махны менежер “Жаст Агро” ХХК нь 14000 тн нөөц бүрдүүлэхээс 9204.6 тн махыг нөөцөлсөн бөгөөд түүний худалдан авалтанд 44.8 тэрбум төгрөг зарцуусан.

Дархан хотод “Баатрууд тэнгэр” ХХК нь 1000 тн махны нөөц бүрдүүлэхээс сертификатаар баталгаажсан 1025.1 тн мах нөөцөлж, худалдан авалтад 5.45 тэрбум төгрөг, Эрдэнэт хотод “Эрдмийт” ХХК нь 1000 тн мах нөөцлөхөөс 1016.1 тн мах нөөцөлж, 5.45 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна. Зээлийн эргэн төлөлтийн хувьд банкны тогтоосон графикийн дагуу төлөгдөж байна.

Нөөцийн махны борлуулалтыг энэ оны нэгдүгээр сарын 17-ны өдрөөс эхэлсэн бөгөөд тавдугаар сарын 21-ны өдрийн байдлаар, Улаанбаатарт 58,4 хувь, Дархан-Уул аймагт 53,6 хувь, Орхон аймагт 72.0 хувийг тус тус борлуулаад байна.

Үүнээс Улаанбаатар хотод худалдааны 408 цэгээр нийт 5510,0 тн нөөцийн мах, Орхон аймагт нийт 31 цэгээр 720,0 тн мах, Дархан-Уул аймагт 78 цэгээр 590,7 тн нөөцийн мах нийт 6283,5 тн мах худалдан борлуулжээ.

“Жаст Агро” ХХК нь 14000 тн нөөц бүрдүүлэхээс 9204.6 тн махыг нөөцөлсөн бөгөөд түүний худалдан авалтанд 44.8 тэрбум төгрөг зарцуусан.

Хөтөлбөр эхэлснээс хойш махны дундаж үнийн өсөлт өмнөх оны мөн үеэс 1.8 дахин бага байна. 2013 оны тавдугаар сарын 22-ны өдрийн байдлаар үхрийн махны үнэ өмнөх сарынхаас 0.3-0.7 хувь, хонины ястай махны үнэ 1.0 хувь, адууны махны үнэ 2.7 хувиар өссөн бол ямааны махны үнэ өөрчлөлтгүй байв.

Түүнчлэн Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам, Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газрын хамтарсан Ажлын хэсэг Улаанбаатар хот болон орон нутгийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа гурилын үйлдвэрүүдийн зээлийн хэрэгжилт, гурил үйлдвэрлэлт, борлуулалт, үйлдвэрийн хэвийн үйл ажиллагаатай газар дээр нь очиж танилцан хяналт тавин ажиллаж байна.

Энэ оны дөрөвдүгээр сарын 30-ны өдрийн мэдээгээр зээлэнд хамрагдсан гурил үйлдвэрлэгч 35 аж ахуйн нэгжүүд 48,3 мянган тн буудай, 30,0 мянган тн үйлдвэрлэсэн гурилын үлдэгдэлтэй байна. Дэд хөтөлбөрийн хүрээнд 1-р зэргийн гурилын үнэ гэрээнд заасны дагуу бөөний үнэ 550 төгрөг, жижиглэнгийн үнэ 650 төгрөгөөс хэтрэхгүй байна.

“Мах, мах-сүүний чиглэлийн үхрийн, махны чиглэлийн хонь, гахай, тахианы цогцолбор аж ахуйг өргөжүүлэх, шинээр байгуулах” төсөлд Монголбанкнаас нийт 50,0 тэрбум төгрөгийн төсвийг санхүүжүүлсэн бөгөөд зээлийн эргэн төлөгдөх хугацаа нь 3 жилийн хугацаатай.

Сонгон шалгаруулалтанд оролцохоор 188 аж ахуйн нэгж саналаа ирүүлснээс шаардлага хангасан 160 төслийг банкууд руу явуулан ажлын 15 хоногийн хугацаанд санхүүгийн чадварыг үнэлүүлэхээр хүргүүлсэн гэлээ.

Харин УИХ-ын 2011 оны зургадугаар сарын 3-ны өдрийн “Үндэсний үйлдвэрлэгчдийг дэмжих, ажлын байр нэмэгдүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” 30 дугаар тогтоолын хэрэгжилтийн үр дүнгийн талаар өгсөн мэдээлэлд, 2012 оны улсын төсвийн тодотголоор үндэсний үйлдвэрт хонины болон тэмээний ноос тушаасан малчдад урамшуулал олгоход зориулж 30.0 тэрбум төгрөгийг батлуулж 29.4 тэрбум төгрөг олголоо.

2013 оны улсын төсөвт тус урамшуулалд зориулж 25.0 тэрбум төгрөг тусгагдсан бөгөөд 11 дүгээр сараас эхлэн малчдад олгохоор бэлтгэл ажлын хангаж байна. Улсын хэмжээний дунджаар нэг малчин өрхийн ноосноос олох жилийн орлого 289,2 мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн гэсэн тооцоотой байна.

Засгийн газрын бондын эх үүсвэрийн зээлээс 2011 онд орон нутгийн ноос боловсруулах, эсгий эдлэл үйлдвэрлэх 18 жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч 13,5 тэрбум төгрөгийн, 2012 онд 6 жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч 4,7 тэрбум төгрөгийн, нийт 24 жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч 18,2 тэрбум төгрөгийн зээл авч дэмжлэгт хамрагдсан. Энэ нийт зээлийн 54,5 хувийг эзэлж байна

Одоо 2013 онд ноосыг хүлээн авах бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байна. Энэ онд ноосны урамшуулалд 25,0 тэрбум төгрөг олгохоор батлагдсан тул 12,5 мянган тн ноосыг хүлээж авна. Орон нутаг дахь ноос боловсруулах жижиг, дунд үйлдвэр, цехүүд малчдаас ноос хүлээн авах ажилд идэвхтэй оролцож байна.

Тухайлбал, 2012 онд 21 аймгийн 104 сумын 132 жижиг, дунд үйлдвэр, цехээр дамжин 1,5 мянган тн ноос тушаагдсан байна. Засгийн газрын бондын эх үүсвэрийн зээлээс 2011 онд орон нутгийн ноос боловсруулах, эсгий эдлэл үйлдвэрлэх 18 жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч 13,5 тэрбум төгрөгийн, 2012 онд 6 жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч 4,7 тэрбум төгрөгийн, нийт 24 жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч 18,2 тэрбум төгрөгийн зээл авч дэмжлэгт хамрагдсан байна. Энэ нийт зээлийн 54,5 хувийг эзэлж байна” гэлээ.

УИХ-ын гишүүн Д.Оюунхорол, малчдын орлогын эх үүсвэр буурч байгаад яамны зүгээс цаашид ямар арга хэмжээ авах бодлого барьж байна вэ. Нөөцийн мах гаргаж байна гэж байгаач үнийг зургаан мянгад барьж байна. Иргэд зөвхөн нөөцийн бус шинэ мах хэрэглэхийг хүсч байгаа. Малын түүхий эд, махны үнийг тогтворжуулах тухай ярьдаг ч бодит байдал дээр энэ асуудал биелэхгүй байна гэсэн шүүмжлэлийг хэллээ.

Харин Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн сайдад асуулга тавьсан УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар асуулгын хариултыг бүрэн бус 50 хувьтай байна гэж дүгнэлээ. Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам авсан зээлийн шугамаа бүрэн ашиглаж чадахгүй байна. Иймд зээлийн шугамыг бүрэн ашиглахад анхаарч ажиллах шаардлагатай.

Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам, Монголбанкны гаргасан тооцоо өөр байгаа нь бүртгэлийн систем, судлагаа, үндэслэлүүд муу байгаатай холбоотой гэж үзэж байна. Иймд цаашид тоон мэдээллийг сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай байна гэлээ. 

Түүнчлэн тэрбээр, нөөцийн мах борлуулалтын зохион байгуулалт хангалтгүй, мах борлуулалтын цэг тодорхой бус байгаад шүүмжлэлтэй хандаж, махны нөөцийг нэмэх шаардлагатай бол яаралтай хэрэгжүүлэх нь чухал байгааг анхаарууллаа.

Мөн хүнсний бүтээгдэхүүний зоорь, агуулахыг нэмэгдүүлэх, эрчимжсэн мал аж ахуй бий болгох, түүнийг хөгжүүлэхэд цаашид анхаарах шаардлагатай байгааг хэллээ.