Монгол Улсад Хөрөнгийн үнэлгээний тухай хууль 2010 онд батлагдсан байдаг. Үүнээс 10 гаруй жилийн өмнө манай нийгэмд үнэлгээ гэж юу болох талаар ямар ч ойлголт төлөвшөөгүй байх тэр жилүүдэд миний аав Ө.Эрдэнэбаяр “Да Хүрээ” захын жижигхэн өрөөнд үнэлгээний бизнесийн гараагаа эхлүүлж , энэ салбарын хөгжилд түлхүү үүрэгтэй оролцсон билээ. “Бид бүхний итгэлийг хүлээнэ” гэсэн эрхэм зорилготойгоор “Бид зөвхөн шударга үнэнийг эрхэмлэнэ” хэмээх мэргэжлийн үнэлгээчин хүний амин зарчмыг баримталж “Эд энд К” компаниа үүсгэн байгуулж, өнөөдөр зах зээлдээ манлайлагч болсон “Итгэлт Санхүүгийн Групп”-ийн суурийг тавьсан түүхтэй.

Аавын маань үүсгэн байгуулсан компани өнөөдөр 25 дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа амжилттай явуулж байгаа бөгөөд миний хувьд "Итгэлт" санхүүгийн группийн захирлаар ажиллаж байна. Манай групп компани хөрөнгийн үнэлгээ, байгаль орчны үнэлгээ, хүний амь нас, эрүүл мэнд, сэтгэл санааны хохирлын үнэлгээ болон татварын мэргэшсэн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэн ажилладаг. Үнэлгээний салбарын тэргүүлэгч компанийг удирдаж буйн хувьд өнөөдөр бизнесийнхээ хөгжлийн хамгийн чухал мөчид ирээд байна. Тодруулбал, бид монгол хүний үнэ цэнийг буюу амь нас, эрүүл мэнд, сэтгэл санааны хохирлыг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн шинжлэх ухааны үндэстэй аргачлалаар үнэлэх том санаачилгыг манлайлж ажиллаж байна. Ямар нэгэн осол, зөрчил гарахад эд хөрөнгөд учирсан хохирлыг үнэлж нөхөн төлүүлдэг ч хүний эрүүл мэнд, амь настай холбоотой хохирол үүсэхэд тухайн хүн эрүүл мэндийн байгууллагаар үйлчлүүлсэн баримтаа сайтар цуглуулж байж хэдэн төгрөг олж авдаг явдал өнөөг хүртэл бараг хэвээр байна.

“Хүнийг үнэгүйдүүлдэг” тогтолцоог халахын тулд “Итгэлт Санхүүгийн Групп” 2014 оноос энэ чиглэлд олон төрлийн ажил эхлүүлэн ажиллаж байгаа юм. Монгол Улсын хэмжээнд 2015 оноос хүний амь нас, сэтгэл санаа, эрүүл мэндийн хохирлыг үнэлдэг болсон гэж үздэг. Түүнээс хойш өнөөг хүртэл 41 иргэнд учирсан амь нас, сэтгэл санаа, эрүүл мэндийн гэм хорыг үнэлсэн практик байдаг. Харин “Итгэлт-Эстимэйт” ХХК 2017 оноос энэ төрлийн үнэлгээг хийж эхэлсэн бөгөөд дээр дурдсан 41 иргэнээс зөвхөн нэг хүн шүүх дээр ялалт байгуулж, хохирлоо бүрэн барагдуулсан нь манай багийнхны гүйцэтгэсэн хохирлын үнэлгээ юм. Энэ нь гурилын үйлдвэрийн ажилтны нурууны ясны гэмтэлтэй холбоотой хохирлыг үнэлж, дээд шүүхээс 83 сая төгрөгийн нөхөн төлбөр төлүүлэх шийдвэр гаргуулсан анхны бөгөөд цорын ганц кэйс.

Бид компанийнхаа хөгжлийн явцад аливаа үнэлгээг хийхдээ хөрөнгөд бус хүнд төвлөрөх хэрэгтэй гэдгийг ойлгосон. Хүний амь нас, эрүүл мэнд, сэтгэл санааны хохирлыг үнэлэхэд гурван хүчин зүйл нөлөөлдөг. Нэгдүгээрт, эмчилгээнд шаардагдах болон хойшид гарах зардал, хоёрдугаарт, алдагдсан боломж буюу эрүүл мэндийн асуудлаас шалтгаалан тухайн хүн цаашид хэвийн ажиллах боломжгүй болж, насан туршдаа хөдөлмөрийн чадвар дутуу болох, гуравдугаарт, сэтгэл санааны хохирол юм. Ийм зарчмаар үнэлдэг болбол санамсаргүй нэг тохиолдлоос болж хэсэг бүлэг хүний амьдрал доройтдог байдал багасаж, нийгэмд хүний төлөөх хариуцлагын мэдрэмж бэхжиж, бүх л салбарт хөдөлмөр хамгааллын тогтолцоо сайжрах юм.

Олон улсад хүний амь насны суурь үнийг нэг хүнд ногдох ДНБ-тэй харьцуулан тогтоосон байдаг. Жишээ нь, АНУ-д муж бүрд харилцан адилгүй үнэлдэг бөгөөд хамгийн багадаа 25 мянган ам.доллар, хамгийн ихдээ 450 мянган ам.доллароор хүний амь насыг үнэлдэг. Харин манай улсын иргэний хуульд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин нэмэгдүүлсэн буюу 99 сая орчим төгрөгөөр хүний амь насны суурь үнийг тогтоожээ.

Сэтгүүлч

Сэтгүүлч Ц.Соёлмаа soyolmaa@vip76.mn