Тусгаар тогтнолын он дараалал

1911 онд монголчууд Манж Чин улсын дарангуйллыг эсэргүүцэн унагаж, улмаар “Зураг болсон Богд ламыгаа зулай дээрээ заллаа”. Манжуудын бусниулсан тусгаар тогтнол 200 орчим жилийн дараа сэргэж Богд хаант монгол улс байгуулагдсан нь энэ. Харамсалтай нь Богд хаант Монгол улсын тусгаар тогтнолыг дэлхийн улс гүрнүүдээр зөвшөөрүүлэх явц удаашралтай байсаар орос, хятадын геополитикийн тоглоомонд өртөн бодит байдлаа алдлаа.
1921 онд гамин, бароны хөлд үрэгдэж, зүдэрсэн улсаа сэргээхээр С.Данзан тэргүүтэй эх орончид зориглон хөдөлсөн. Тэд тулах түших андаараа улаан Оросыг сонгосон нь алсдаа тусгаар тогтнолыг маань барьцаанд оруулах тавилантай байжээ. Ардын хувьсгалын дараа нэрэн дээрээ тусгаар монгол улс болсон ч нидэр дээрээ коммунист Орос улсаас хараат боллоо.

1961 онд БНМАУ хэдий ЗСБНХУ-ын шууд нөлөөн дор байсан ч гэлээ НҮБ-ын бүрэн эрхт гишүүн болж тусгаар улс гэдгээ эрх зүйн хувьд зөвшөөрүүлж чадлаа. Тусгаар тогтнол бодит байдал болох боломжийг монголчууд нилээд хожуу олж авсан билээ.

1990 онд коммунист систем задран унахтай зэрэг монголчууд МоАХ-ны удирдлагаар тусгаар тогтнол, эрх чөлөө, үндэстний язгуур эрх ашгийн төлөөх ардчилсан хувьсгал ялж Монгол улсын тусгаар тогтнол сая бүрэн утгаараа хэрэгжих боломжийг олсон, гэхдээ…!

Эргэлзээ

Саяхны нэг өглөө ТВ-ээр “Салхи” хамтлагийн Бээжин хотод хийсэн гэх клипийг үзлээ. Дараахан нь Ерөнхийлөгчийн хэмээх тодотголтой ТВ9 сувгаар монголын хамаг дуучдыг Хөх хотод тоглуулж буй нэвтрүүлэг гарч түүний эхэнд хятадын зүгээс монголын ядуу оюутнуудыг тэтгэх 150 сая төгрөгийг гардуулж байгааг “тод томруун харуулж” үзүүлэв. Таатай л зүйл.

Гэнэт тархинд маань ойрмогхон монголын хэвлэлүүдээр үзэгдэх болсон нэгэн зүйл судалгааны тайлангийн үг өгүүлбэр зурсхийн орж, магадлах хүсэл төрснөө уншигч та бүхэнтэй хуваалцаж байгаа минь энэ.
“Монгол Хятадад нэгдэх боломжит байдлын судалгааны тайлан” хэмээх баримт бичгийг та бүхэн ч олж үзсэн байх. Анх уншаад Хятадын хэвлэл, интернэт хэлэлцүүлгүүдээр элбэг тэнэж байдаг зүйлийн нэг гэж бодож байсан. Гэтэл уг тайлангийн үг өгүүлбэрүүд аль хэдийнээ хэрэгжээд эхэлчихсэн юм биш үү? Тусгаар тогтнол маань хэр баталгаатай байна вэ? гэсэн эргэлзээ ТВ9-ийн нэвтрүүлгийн дараа надад төрсөн юм. Дор дурдах баримт, мэдээллүүд нэгэнт олны хүртээл болсон зүйлс бөгөөд би ганц ч шинэ үг, санаа нэмсэнгүй.

Анхаарал татсан тайлан

http://forum.mil.sina.com.cn вэб хуудсан дээр байсан “Монгол Хятадад нэгдэх боломжит байдлын судалгааны тайлан” –г G.B гэж нэрээ товчилсон нэгний орчуулснаар олны хүртээл болсныг www.sonin.mn ба www.olloo.mn вэб хуудаснаас уншиж билээ. 2004 онд бичсэн гэх уг тайланд дурдагдсан стратегийн зорилтууд албан байр суурь биш гэж байгаа боловч биелэгдэж эхэлсэн нь түгшүүр төрүүлж байна.

Монголыг хятадад нэгтгэх явцыг түргэсэхийн тулд “бид яах ёстой вэ?” гэж нийтлэлийг бичигч хятад асуугаад хэд хэдэн зам заажээ. Тодорхой авч үзье. (тод хараар тодруулсан өгүүлбэрүүд нь тайлангаас авсан хэсгүүд болно)
“1.Соёл боловсролын солилцоог ихэсгэх- Монгол их сургууль байгуулж, Ар Монголын оюутнуудыг үнэ төлбөргүй, шалгалтгүй элсүүлж, тохирох насны залууст их сургуулийн боловсрол олгосноор, эдгээр залуус түргэн хугацаанд зууч хүч болон тогтох юм. 2,5 саяхан хүнтэй Монголд боловсон хүчин нэг их хэрэггүй биз”

Сонины мэдээ - Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярт Халимаг, Буриад, Өвөр Монголын монгол хэлтэн театруудын удирдлага бараалхлаа. Өвөр Монголын өөртөө засах орны Үндэсний хөгжим, бүжиг, дуурийн театрын захирал З.Мандах Монголоос БНХАУ-ын ӨМӨЗО-нд оюутнууд урлагийн чиглэлээр үнэгүй суралцах боломжтойг дурьдав.
Удалгүй ТВ9 энэ амлалт бодитой болохыг харуулж 150 сая төгрөгийг том гэгчийн цаасаар хийн монголчуудад гардуулахыг харуулав.

Хятадууд хүн ам олноороо сонирхдог урлаг, соёлын төрлүүдийг энэ зорилтынхоо хүрээнд онилсон бололтой. Хятад, монгол залуусын хайр сэтгэлийг харуулсан клип “Салхи”хамтлагаар хийлгэв. Зураг авалтыг нь Бээжингийн захын дүүрэгт хийлгэсэн байна.

Саяхнаас ТВ-ийн бүх сувгаар хошин урлагийн нэгэн жүжигчин “хятадад киногоо хийхэд хэцүү боловч, сайхан байсан” тухайгаа баясан хөөрөх болов. “Туйлын их аз завшаан” гэж “Өв залгамжлагч” киноны найруулагч онцоллоо.
Жил гарангийн өмнө Guys 666 хамтлагийнхан зурагтаар ярьж байна. “Хөх хотын ойн тоглолтод оролцлоо. Биднийг “Хөх хот сайхан” гэсэн утгатай дуу зохиож дуул гэсэн. Бид татгалзаж УБ-ыгаа дууллаа. Дуучин Наран харин тэдний үгээр дуулсан. Бүр хятадаар дуулсан шүү” гэж байв. Наран одоо Бээжин хотод дэвшин амьдарч, сурч байгаа бөгөөд Guys 666-г даруй “баяртай” хэмээн нутаг буцаажээ.

Аль 1989 онд манай хошин шогийн нэртэй жүжигчин, найруулагчидтай ярьж суухад хятадын Гадаадтай Соёлоор Харилцах Нийгэмлэг гэгч байгууллагынхан тэдэнд туслалцаа үзүүлье гэж идэвхийлдэг, кино хийвэл мөнгө төгрөг тусалъя гэж амладаг тухай ярьж байсан. Хожим нь Соёлоор харилцах нийгэмлэг нь Амрыг Хамгаалах Яамны бүтцийн нэгж болох нь тодорч, монголын “том улс төрч” нэр холбогдон шуугиан тарьсан билээ.

Соёл урлагийг ашиглах нь хоёр талтай юм. Аливаа улсын соёл, урлагийн одод нь нийгмийн дээд хэсэг, шийдвэр гаргах төвшнийхөн, улс төрчдөд хүрэх дөт зам болдгийг тэд тооцож байжээ. Нөгөө талаар соёл урлаг нь тухайн ард түмний үзэл бодлыг төлөвшүүлэх үндсэн арга хэрэгсэл. Олон нийтэд хамгийн ихээр нөлөөлөх боломж. Үндэстний дархлаа юм. Үүнийг зөөлөн чичсээр сарниулж, дараа нь дураараа өөрчилнө. Ард түмэн даргын үгнээс Одын үгийг илүү сонсдог, ойлгодог, дагадаг.

1980-аад оны сүүлээр СГЗ, найруулагч Х.Дамдин “Чандган цагаан өргөө” хэмээх уран сайхны киног Өвөр монголчуудтай хамтран хийсэн нь дэлгэцэд гарах гэж үйлээ үзжээ. Тэр цагт Дашдондог, Сарантуяа нарын дуучид Хөх хотод баарнаас өөр газар дуулах эрх авах гээд бардаггүй байж. Гэвч 1990-ээд оны дунд үеэс Монголын соёл урлагт хандах хятадын бодлогод өөрчлөлт орж эхэлсэн байна. Хориотой зүйлд тэмүүлдэг нь хүний төрөлх араншин. Хорих цагдах бус, нээх, дасгах нь үр дүнтэй гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ.

Хамгийн сүүлийн мэдээ. “2006 оны арванхоёрдугаар сарын дундуур Бээжин хотод Д.Нацагдоржийн мэндэлсний 100 жилийн ойд зориулсан олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал боллоо”

Монголыг нэгтгэх арга замуудын тухай

Тайланд дурдагдсан дараагийн зам нь - Садан төрлийн холбоо тогтоох. Mаш үр дүнтэй уламжлалт арга, ардууд ураглах гэж нэрлэдэг. Ар Монголын охин Өвөр Монголд бэр орсноороо бахархаж, гэр бүлийнхэн бүгд түүнд ерөөл хүснэ. Засгийн газар бодлогоор оюуны болон материаллаг урамшуулал дэмжлэг үзүүлж, цусан холбоог улам бүр бататгана.

Энэ замыг бид яагаад ч нэмэргүй биз ээ. Хүний эрхтэй холбоотой, ээдрээтэй асуудал.
-Эдийн засгийн харилцаа, тусламж дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх. Хятад хэдэн мянган бээрийн алсад орших Африкийн ард түмэнд хүртэл жил бүр тоо нь тодорхойгүй их тусламж дэмжлэг үзүүлдэг байтлаа хажуу элгэнд наалдах ах дүүгээ анзааралгүй байж чадахгүй биз. Засгийн газар санаачилга гарган, эсвэл ард түмэн хөрөнгө оруулалт хийн байгалийн нөөц, мэдээлэл, хөдөө аж ахуйд чиглэсэн их хөрөнгийг Ар Монголд оруулан түүхий эд нөөцийн бааз суурийг байгуулчхаад хамгийн наад зах нь л Монголын эдийн засаг хятадад түшиглэх нөхцөл бүрэлдэнэ.

Монгол Улсаас БНХАУ-д суугаа худалдааны төлөөлөгч У.Уламбаярын өгсөн ярилцлага:
-Сүүлийн жилүүдэд Монгол Хятадын харилцаа үнэхээр эрчимтэй хөгжиж байна. 2006 оны байдлаар гэхэд Монгол-Хятадын худалдааны эргэлт миллиард доллар хол давчихсан. Албан бус мэдээгээр 1 млрд 300 сая-д хүрсэн тооцоо гараад байгаа. 2005 онд 800 сая доллар байсантай харьцуулж үзвэл бараг 1,5 дахин нэмэгдсэн гэсэн үг.
Хятадууд Өвөрмонголыг ар монголчууд атаархтал нь “хөгжүүлэх” бодлого хэрэгжүүлж байна. Зуданд нэрвэгдсэн малчин айлд нисдэг тэрэг давхин хүрч, хүнтэй малтай нь аварч байгаа сурвалжлага Одон ТВ-ээр давталттай гарахад хилийн наана суугаа монгол малчин эрхгүй сүүрс алдах ёстой аж.

Тайланд дурдагдсан арга замууд ийнхүү хэрэгжиж байгаа учир нэмж тайлбар хийхээ болъё. Харин олон улсын төвшинд хийхээр төлөвлөж байгаа ажлынх тал дээр тогтож яръя.
Уг судалгаанд:
-Өндөр зохион байгуулалтын хүрээнд олон улсын хэлэлцүүлэг явуулах, дараалал нь:
1) Монгол-хятад бол ах дүүгийн харилцаатай, хятад нь цаашдаа Монголд хамгийн харамгүй тусламжийг үзүүлж, хамгийн ариун найрамдалт харьцааг тогтооно
2) Хятад шилдэг боловсон хүчнүүдээ илгээж Монголд модернизацийн өөрчлөлт өрнүүлэхэд тусална
3) Хятад улс Монголын шашин шүтлэгийн эрх чөлөөний хувьд ямагт дэмжинэ
4) Хятад улс Монголын ардчилал эрх чөлөөний төлөөх(?!) эрмэлзлийг ямагт дэмжинэ.
5) Хятад нь Монголын УИХ-аас(2000-2004 оны парламент бололтой) гаргасан Хятадад нэгдэх нийт ард түмний шийдийг дэмжинэ, энэ нь ардчилал эрх чөлөөний хамгийн шилдэг илэрхийлэл юм(?!)
6) Монгол бол хятадын дотоод засаглал юм, аливаа этгээд халдаж үл болно.
Тайлангийн далд санааг тайлах нь
Монголыг хятадад нэгтгэх боломжийг судалсан гэх уг тайланд үл анзаарагдам хоёр зүйл байгааг нягтлан үзье. “Монголын засгийн газар, төрийн бодлого” гэсэн бүлэгт
…Шууд хэлэхэд, ард түмэн дээрээс юу гэж хэлнэ түүгээр болдог, бүх нийтээр нь шийдвэрлэх захиргааны байгуулалтай байж болно.
… Монгол Хятадад эргэн нэгдэх шаардлага зогсолтгүй өсөж, урьд нь Чин Улстай нэгдсэн сайн сайхан амьдралыг хүсэмжилж, тэгээд ч хуурай ширүүн уур амьсгалтай, хаалттай газар орших хэтэрхий зовлонтой. Одоо ч мөн адил энэ шалтгаанаар, УИХ-аас Хятадад дагаар орох саналыг албан ёсоор 43 дахь удаагаа дэвшүүлснээс үзэхэд Монголын ард түмэнд Хятадтай дахин нэгдэх өргөн үндэс суурь байна гэжээ.

Миний мэдэхээр одоогийн УИХ-аас хятадад нэгдэх асуудлаар ганц ч шийдвэр гаргаагүй, хэлэлцээгүй. 2000-2004 оны бин битүү УИХ тийм зүйлсийг хэлэлцсэн юм болов уу ?

Нөгөө талаар “ард түмэн дээрээс юу гэж хэлнэ түүгээр болдог, бүх нийтээр нь шийдвэрлэх захиргааны байгуулалтай байж болно” гэсэн нь УИХ-ын үүргийг бүдэгрүүлж Ерөнхийлөгчийн засаглал тогтоох далд санааг илэрхийлээд байх шиг. Тайлангийн төгсгөлд “Хятад шилдэг боловсон хүчнүүдээ илгээж Монголд модернизацийн(?!) өөрчлөлт өрнүүлэхэд тусална” гэж онцлон дурдсан нь монголчууд Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжих гээд бужигнаад эхэлбэл тэд юу хийхээр төлөвснөө хэлээд байна уу даа. Модернизацийн өөрчлөлт гэдгийг нь “засаглалын хэлбэрийг өөрчлөх” гэж ойлгохоос өөр гарц алга.

Тайланг 2004 онд бичсэн гэхээр тэд үндсэн мэдээллээ 2000-2004 оны төлөв байдлаар боловсруулсан болж таарч байна. 2004 оны дараахнаас Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжих тухай яриа идэвхтэй түгж эхэлсэн нь энэ тайланг биелүүлэх, модернизацийн өөрчлөлтийн эхлэл байсан гэж ойлгож болохоор юм. Ямартай ч үйл ажил, үзэл бодол, үндэс язгуур, дүр төрх нь маш эргэлзээтэй хүмүүс энэ тухай илүү чангаар ярьж байгааг уншигчид анзаардаг байх аа.

Тусгаар тогтнол

1990 онд олж авсан эрх чөлөө, тусгаар тогтнол маань хэврэгхэн байна. Буруутан нь монголчууд бид өөрсдөө. Бид түүхээр олгогдсон цаг хугацааг олигтой ашиглаж, тусгаар тогтнолоо эдийн засгаар бэхжүүлж амжихгүй байсаар өнөөдөртэй золголоо.

Өдөр тутмын сонинууд “Хоёр хөрш маань сайндаад эхлэхээр монголд дандаа хүндээр тусдаг” гэж халаглана. Халаглаж суухаар бий болсон нөхцөлд байдалд яаж тэсэж үлдэхээ бодох, тооцох, хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна.
17 жилийн 14 жилийг нь үр дүнгүй өнгөрөөхөд МАХН голлох үүргийг гүйцэтгэсэн. Уншигч та Ардчилсан хүчин нийгэмд ямар дэвшил авчирч байв, экс коммунистууд засаглаж байсан жилүүдэд юу болж байв эргэцүүлж нэг бодоорой.

Ардчилсан хүчин орон сууцыг хувьчилж, эдийн засгийг либеральчлан, хувийн өмч бэхжих үндсийг тавьж, татварын дарамтыг арилгах, ард түмний нийгмийн байдлыг сайжруулах, орон сууцны хөтөлбөр, хүүхдийн мөнгө зэрэг бодлогуудыг дэвшүүлж, хэрэгжүүлж байсан. Иргэдийн амьдрал төвшин, улс орон эдийн засгийн чадавхтай байвал тусгаар тогтнол илүү ихээр баталгаажна гэж бид үздэг.

МАХН татварын дарамтыг ихэсгэн, иргэдээ үзэл бодлоор нь хавчин гадуурхаж, авилга хээл хахуулийг дэлгэрүүлэн, дарангуйллыг бэхжүүлэхэд хамаг анхаарлаа чиглүүлж байснаас биш ард түмэн лүүгээ чиглэсэн ганц олигтой хөтөлбөр хэрэгжүүлсэнгүй. “Мэргэн удирдагчийг” тахихыг тусгаар тогтнол гэж үзээд ч байх шиг. Тэднээр удирдуулаад удвал тусгаар тогтнол ахиад л хоосон зүйл болж, бусдын дохио зангаагаар хөдлөх цаг ойрхон байна.
Тусгаар тогтнолоо баталгаажуулахын төлөөх бидний зүтгэл дуусаагүй байна. МоАХ, түүний мянга мянган гишүүд ард түмнийхээ эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг баталгаажуулах үйлст өөрсдөөсөө хамаарах бүхнийг хийх болно. Хэрэгцээ гарвал амь биеэ ч зориулна гэдгийг хатуу хэлэх байна.

Чингис хаан ба Хятадын кино урлаг

Хятадууд Чингис хааны тухай хоёр ч уран сайхны кино, нэг ТВ-ийн цуврал бүтээжээ. Жүжигчин Дэлгэрийн тоглосон эхний кино нь 1980-аад оны сүүлчээр бидний монголчуудад танил болж мөчөөрхөх сэтгэлийг нь ноцоож байлаа. Язгуурын Өвөрмонголчууд уг кинонд Бээжингийн санаа бодол ихээр туссан хэмээн үздэг юм билээ. Дараа нь жүжигчин Түмэнгийн тоглосон “Нэгэн үеийн тэнгэрлэг хөвгүүн – Чингис хаан” кино японы санхүүжилтээр бүтсэн, Бээжингийн санаа бодлыг тусгаагүй зэрэг шалтгаанаар төдийлөн дэлгэрлийг олсонгүй. Гол дүрд тоглосон Түмэн эвенх үндэстэн байсан болохоор монголчуудын хаанаа харамлах, өмчирхөх сэтгэлийг даваагүй ч байж мэднэ. Ингээд хятадууд гуравдахь оролдлогоо хийж 50 ангит ТВ-ийн цуврал хийжээ.

Энэ удаа алдсангүй. Хөх нуурын монгол Баасанг гол дүрд нь тоглуулав. Цувралыг хятадын ноёлох суваг CCTҮ1- гээр хоёр ч удаа давтан үзүүлсэн байна. Манайхан “өвөрмонголын Чингис хаан” гэсэн тодотгол хайрласан уг киног монголын ТВ-үүд бүгд нэвтрүүлсэн болохоор уншигчид сайн санаж байгаа байх.

Хятадууд өөрсдийг нь түрэмгийлж явсан, хятадуудтай үзэл санаа, мах цусны ямар ч холбоогүй хааны минь тухай кино хийх гэж яагаад ахин дахин хичээх болов ? Мөнөөх тайланд дурдагдсан “Монгол-хятад бол ах дүүгийн харилцаатай” гэдгийг олон улсад сурталдах зорилтын хүрээнд хийгдэж байгаа ажил юм болов уу.

БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа онц бөгөөд бүрэн эрхт элчин сайд Гао Шумао ‘Азийн зуун” сонинд (2004 он. № 001) өгсөн ярилцлагадаа “Хятад 56 үндэстнээс бүрдсэн бөгөөд Монгол бол Хятадын үндэстнүүдийн том гэр бүлийн нэг чухал бүрэлдэхүүн юм. Чингис хаан, Хувилай хаан бол дэлхий дахинд алдаршсан Хятадын үндэсний баатар мөн. Монгол Улс тусгаар тогтносон учир шалтгаанаар Чингис хааныг Хятадын үндэсний баатар гэсэн түүхийн үнэнийг үгүйсгэж болохгүй” гэж хэлжээ.

Эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг эрхэмлэгч монгол хүмүүст хандаж хэлэхэд бид тайвшрах цаг яагаа ч үгүй байна. Дотоодод маань ганцаар ноёрхох засаглалаа тогтоохын төлөө гадныханд эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг минь худалдаж чадах хүмүүс бодитойгоор оршиж, бүр засаглаж байна. Түрүүчээсээ гадныхантай нийлж газрыг хувааж идэж байна.
Би энэхүү бичвэрийнхээ эхэнд тусгаар тогтнолын он дарааллыг зориуд жагсаасан юм шүү. Тусгаар тогтнол эргэлзээтэй болж байсан үе бүрт буруутан нь бид өөрсдөө, тодруулбал үе үеийн удирдагчид маань урваж шарваж, гуйвж дайвж байснаас болж байсан гэдгийг сануулах гэсэн юм. Би түүхч биш, хуульч ч биш. Тусгаар тогтнолынхоо төлөө уншсан, харснаа(http://forum.mil.sina.com.cn тайлан) эргэцүүллээ.