Т Т = T T

Супер баян, супер ядуус

“Forbes” сэтгүүл өнгөрсөн долоо хоногт дэлхийн хамгийн баян хүнээр Мексикийн иргэн Карлос Слимийг тодруулжээ. 59 тэрбум ам.долларын хөрөнгөтэй энэ хүний эх оронд нь иргэдийн 60 хувь нь өдөрт тав хүрэхгүй ам.долларын орлоготой, үгээгүй ядуу амьдарч байна. 107 сая хүнтэй Мексикийн нийт баялгийг ердөө 38-хан гэр бүл хянаж зохицуулж байгаа ажээ.

Тэгвэл 2,4 сая хүнтэй монголчууд бидний 65 хувь нь өдөрт хоёр ам.доллар хүрэхгүй орлоготой амьдарч байгаа бөгөөд нийт баялаг маань 14 гэр бүлийн хяналтад орох цаг айсуй.

Даяаршлын давалгаанд жижиг улсууд л сүйрнэ

Гаднын хөрөнгө оруулалтыг шүтэх, даяаршлыг таашаах үзэл үеэ өнгөрөөж байна. Үндэстнүүдийн эрх ашиг гэх зүйл л бодитойгоор байхаас найрсгаар хувааж идэх, ахан дүүсээр хамтран амьдрах боломжгүйг практик нотолсоор байна.

Европын холбоо гэхэд л гадаадынхны хяналтад орсон хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлахыг хүсэж байна. Тэд Орос, Хятад, Арабын ертөнцийн хөрөнгө оруулалтаас айж байгаа аж. Эдгээр бүс нутгийн төрийн хяналттай компаниуд улс төрийн зорилгоор Европын том аж ахуйнуудын хувьцааг авч байгаа юм.

Ирэх намраас АНУ гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хянахад Тагнуулын төв газрыг оролцуулдаг байх хууль гаргаж хэрэгжүүлнэ гэжээ. АНУ-ын Хөрөнгө оруулалтын Комисс хөрөнгө оруулагчдын саналыг авч үзэхдээ хувийн компанийнхыг 30-45, төрийн оролцоотой компанийнхыг 75 хоногийн дотор хянахаар болгож, хугацааг нь уртасгалаа.
ОХУ ч иймэрхүү арга хэмжээ авч байна. Тус улс стратегийн гэж нэрлэгдэх 39 салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хязгаарласан хуулийн төслийг саяхан Төрийн Думд өргөн барьжээ.

Хэт их гүрнүүд хүртэл гаднын хөрөнгө оруулалтаас эмээж байхад Монголдоо хэдэн түшмэлд авилга өгч тендерт ялахаас өөр ид шидгүй компаниуд даяаршлийн давлагааг сөрөөд улсаа мандуулаад явах нь юу л бол. Таван толгойг эзэмших гээд шүлсээ залгиад байгаа компаниуд ядаж л зах зээлийн бодитой өрсөлдөөнд орж, ялж үзээгүй аж ахуй эрхлэгчид шүү дээ. Дандаа төрөөр дэмжүүлж, авилгаар ажлаа амжуулж байсан хүмүүс хатуу ширүүн өрсөлдөөнийг давж чадахгүй нь бүр одоо ч тодорхой.

Ашигт малтмалын хамгийн муу хуультай, төрийн түшмэдүүдэд нь үндэстнээ гэх дархлаа байхгүй манай мэт улсад стратегийн орд газрыг нь эзэмших замаар ноёрхлоо тогтоох хүсэл хэнд ч төрнө шүү дээ.

Хойд хөршийн уул уурхайн нэр хүндтэй хэвлэл “Российский уголь”(2007 № 2 Игорь Панкратенко “Бои за уголь Таван Толгоя”) сэтгүүл “Таван толгойн ордыг эзэмших, ашиглах компани нь эцсийн дүндээ Хятадын төрийн өмчит “Shenhua” корпорац байх болно” гэж дүгнэж байна. Тэд өрсөлдөгчдийнхөө талаар үндэслэл бүхий судалгаа явуулдаг. Энэ мэдээллийг нотлох өөр нэг сурвалж бол АНУ-ын нүүрсний аварга компани “Peabody”-ийн “Shenhua”–тай байгуулсан стратегийн түншлэлийн гэрээ юм. Нүүрсний салбарт эхний хоёрт орох аваргууд тэврэлдэн золгож байгаа нь зах зээлээ найрсгаар хуваасан гэсэн үг. Бүр тодорхой хэлбэл, Таван толгойд хяналтаа тогтоох эрхийг “Shenhua” –д найр тавьжээ.

Ойрмогхоноос “Бороо гоулд” уурхайд хятад хэлний орчуулагч авна” гэсэн зар сонин бүрийн хуудаснаа тодрохыг уншигч олон анзаарсан байх аа. Ерөнхийлөгч асан П.Очирбатын гайхуулж байсан Тамсагийн нефтийн ордыг хятадуудад сэм өгсөн шиг үйл явц Бороогийн алтны уурхай дээр давтагдах гэж байгаа болов уу. Татвар төлөх дөхөөд ирэхээр зарчхаад зугтах санаа ч байж болно. Оюу толгойд хоёр мянган хятад ажилчин зориулан байр бэлтгэж байгаа тухай мэдээлэл цацагдлаа. Гадна, дотнын мэргэжилтнүүдийн санал нэгтэйгээр хийж буй дүгнэлт бол олигархиудын гаднынханд зарна гээд байгаа 36 хувийг тендерт ялж авах компани нь дээрх “Shenhua” корпорац байх ажээ. Тэднийг тендерт ялж гэрээ байгуулмагц 11 олигархи өөрт ногдох хувиудаа үнэлж зарахаар тохиролцсон бөгөөд энэ мэдээллийг тэдний зүгээс огтхон ч няцаахгүй байгаа билээ. Архиа аргалж, хуурч, хууль зөрчин байж зарахыгаа “алсын хараатай амьдарч байна“ гэж үздэг хүмүүст ашигт малтмалаар ард түмнээ тэжээх алсын хараа дутна.

“Алсын хараатай” удирдагчид маань юу хийж байна вэ
Архи зарах нь алсын хараа биш л баймаарсан. Наадмын өмнөхөн Туул голд загас олноороо үхэж үрэгдэв. Ерөнхийлөгч 40, 50 сайд дарга нарыг дагуулж сүр бадруулан голын эргээр алхах мэдээ бүх сувгаар цацагдлаа. Уг нь голоос километр хүрэхгүй зайд суугаа дүүргийн засаг дарга нь арьс, шир угаадаг, хятад эзэдтэй үйлдвэрүүдийг хянаж чадаагүйгээс л ийм хэрэг мандчихсан юм. БОЯ нь ажлаа мэддэг, Засаг дарга нь хуулиа биелүүлдэг бол ширхэг жараахай ч үхэхгүй байсан.

Голын хэдэн загасыг нь байтугай хоёр сая иргэнийг нь “боомилж алах” гэрээг албатууд нь төлөвлөчхөөд байхад Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл нь зөвшөөрөөд гаргачхаж байх юм. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг толгойлдог.

Өнгөрсөн 17 жилд бид юу хожив. Хятадын түүхий эдийн бааз л боллоо. Дэлхийн түүхий ноолуурын 30 хувийг гаргаж буй монгол ноолуураа ямаанаас нь салгасан болоод л хятадуудад тушаана. “Буян” Жагаа гэх “хөдөлмөрч” цолтой эр миний мэдэхийн л энэ тухай 17 жил хашгирлаа. Үйлдвэр,худалдааны сайд ч боллоо, Ерөнхийлөгчид ч нэр дэвшлээ. Яриад л явдаг, хийж байгаа юм нь харагдахгүй. Тэр биднийг гахай зөөгөөд наймаа хийгээд явж байхад л япончуудаас олон сая ам.доллар зээлж, үйлдвэр байгуулаад, эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаад алаад өгөх юм ярьдаг байсан. Ярьснаа хийчихсэн бол өдийд үндэсний тэрбумтан хөрөнгөтөн болчхоор хугацаа өнгөрөв. Өнөөдөр ч өмнөхөө ярьсаар л сууна. Ноолуур нь Хятад руу гардгаараа л гарна.

Ноолуур гэлтгүй зам, барилга, хүнс, жижиг бараа, уул уурхай, аялал жуулчлал гээд бүх бизнес гадныхны хяналтад орлоо. “Алсын хараатай” удирдагчдын минь ачаар энэ бүхэн явагдсан. 17 жил идээд цадаагүй тэд одоо монголчуудыг олон зуун жил тэжээх их баялгийг мөн л гаднынханд тушаахаар яарч, хөөрцөглөж байна. Хамгийн тод жишээ нь, олны хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоосон Таван толгойн ордыг дандаа эрх мэдэлтнүүд, албан тушаалтнууд авчихсан явдал биш үү.

“Peabody Energy” компани “Shenhua group”-тэй Зүүн хойд Ази, Монголын асуудлыг шийдэх стратегийн түншлэлийн гэрээ байгуулаад явж байхад удирдагчдын “алсын хараа” ажигласангүй. Бидний асуудлыг бидний оролцоогүйгээр хятадуудтай ярьж шийдэж байна гэдэг удирдагчдын маань “дэндүү сайн” ажилладгийн үр дүн байх даа.
Бутан гэж жижигхэн улсын хаан даяаршиллаар халхавчлан дайрах том загаснуудад залгиулахгүй байх бодлого боловсруулж, үндэстнээ гамшгаас хамгаалж, барууныхныг “сааж” чадаад байхад “дэлхийн талыг эзэлж явсан” гэж гайхуулахаас цаашгүй Монголын удирдагчид зөвхөн өөрсдийн амийг хоохойлох, гэр бүлийнхээ эрх ашгийг дээдлэх сэтгэлээр улсынхаа ирээдүй, ард иргэдийнхээ хувь заяанд хандаж байна.

Таван толгой = Тусгаар тогтнол

Нүүрс стратегийн бараа болчхоод байгаа талаар дээр доргүй анхааруулж байгаа ч энэ баялагтаа стратегигүй хандаж байна. Бороогийн алтыг ард түмэндээ юу ч оногдохгүй байхаар тооцоолж гаднынханд худалдчихсан хүмүүс өнөөдөр УИХ-д суучхаад, төр барих нэрээр Таван толгойн ордыг ахин наймаалцах гэж яарч байна.

“Энержи ресурс” консорциумтай гэрээ байгуулахаар Сангийн яамны оруулсан саналыг иргэний хөдөлгөөнүүдийн шаардлага, АН-ын УИХ дахь зөвлөлийн саналаар хойшлуулж, ирэх намрын чуулганаар хэлэлцэх шийдвэр гаргасан гэж сонгогчид ойлгож байсан билээ. Монголын бүх иргэнийг 250 жил тэжээх, нөөц нь 1,2 триллион доллараар үнэлэгдэж байгаа их баялгийг хэнд эзэмшүүлэх асуудлыг хөндөх гэрээ тул тулхтай хандах, тал бүрээс нь шинжлэх үүднээс ийм шийдвэр гаргасан гэж олон нийт ойлгож байсан.

Таван толгойг ашиглах ганцхан л “алсын хараатай” арга бий гэж үү.
УИХ-ын гишүүн З.Энхболд “Засгийн газар ганцхан хувилбар оруулж ирчхээд зүтгүүлээд байна. Уг нь орд газрыг ашиглах санхүү, хөрөнгө оруулалтын 36 арга байдаг. Хамгийн мууг нь та нар оруулж ирлээ” гэж мэдэгдлээ.
УИХ-ын гишүүн А.Мурат, Б.Батбаатар нар Таван толгойн ордыг улсын нөөцөд авах тухай хууль санаачилсан. А.Мурат, Б.Батбаатар хоёр 36-гийн хувилбарын нэгийг л санал болгосон. “Энержи ресурс”-ийнхан “А.Мурат Увсад уурхай ажиллуулдаг, түүнийг нь хурааж авъя” гэж тэнэгтэв. А.Муратын уурхай түүний гэр бүлийг ч тэжээж хүчрэх юм уу бүү мэд. Таван толгой бол монголчуудыг 250 жил тэжээх нөөцтэй нь тогтоогдсон. Тэмээг шумуултай харьцуулах хэрэггүй, стратегийн ордыг байдаг л нэг уурхайтай хутгах шаардлагагүй.

Миний хэлэх гээд байгаа гол зүйл бол Таван толгой бол Тусгаар тогтнол. Энэ зуунд бидний амьдрах, оршин тогтнох стратеги. Стратегийн орд мөн л юм бол стратегитай хандъя, тусгаар тогтнолын баталгаа, нийт иргэдийн амин зуулга гэдэг талаас нь хандъя гэж л бид уриалсан.

250 жилийнхээ амьжиргааг шийдэх гэж байгаа ард түмэнд яарах, бажгадах шаардлага юу байгаа юм бэ.

“Энержи ресурс”-ийнхэнд итгэх арга байхгүй

1988 оны Монгол-Оросын хамтарсан нөөцийн комиссын есдүгээр тогтоолоор Таван толгойн орд газарт буй нүүрсний хэмжээг эцэслэн тогтоож, үүнийг холбогдох яам нь баталж, улсын нөөцийн бүртгэлд оруулжээ. Татвар төлөгчдийн 40 тэрбум төгрөгийн хөрөнгөөр илэрсэн нөөцөөрөө дэлхийд 15-д орж буй орд. Гэтэл нөөц нь ийнхүү баталгаатай тогтоогдчихсон ордод “хайгуул” хийх лицензийг 1999, 2002 онд “Энержи ресурс” ХХК-д олгосон байх юм. Орос, Монголын хайгуулчид олоод тогтоогоод баталчихсан нөөц газарт тэд юу хайсан болж таарах вэ.
Дээр нь 2001 оноос хойш лицензийн төлбөр төлсөн компаниудын жагсаалтад “Энержи ресурс” гэсэн нэр огт байхгүй байна. Хуулиараа бол лицензийн төлбөрийг жилээр тооцож, урьдчилж төлсөн байх учиртай.

Дараагийн нэг эргэлзээтэй зүйл нь Энержи ресурс ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Т.Цогт гэгчийн 2005 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ний өдрийн “Өнөөдөр” сонинд өгсөн ярилцлага. Тэрээр “манай компани дөнгөж сая байгуулагдаад үйл ажиллагаа жигдрээгүй байна” гэжээ. Байгуулагдаагүй компанид лиценз олгосон байв уу. Эсвэл лицензийн төлбөр, татвар шимтгэлээ төлөлгүй хууль зөрчиж өдий хүрэв үү зэрэг маш олон хууль зөрчсөн үйлдэл нь илэрсээр байгаагаас тэдний орд газрыг эзэмших эрх гэдэг зүйлд итгэх арга алга.

“Энержи ресурс”-т багтдаг 14 компанийг 11 хүн эзэмшиж байна. Г.Батхүү, Батж.Батбаяр, Т.Бадамжунай, Сү.Батболд, Ч.Ганзориг, Д.Идэвхтэн, П.Очирбат, Ж.Оджаргал, Ж.Оюунгэрэл, Ц.Цэнгэл, М.Энхсайхан. Тэднээс Сү.Батболд, Батж.Батбаяр, Т.Бадамжунай нар тус бүр хоёр компанийг эзэмшиж байгаа юм. Энэ хүмүүсийн өмнө хийсэн ажлуудаас нь үүдээд тэдэнд итгэх ямар ч боломж гарахгүй байгаа юм. Хэн нь юу хийснийг тоочъё.

- Сү.Батболд. МАХН-аас нэр дэвшин сонгогдсон. Хоёр удаа төрийн сайдын алба хашсан. Олон нүглээс нь томхныг дурдъя. 540 сая ам.долларын нөөц бүхий “Бороо гоулд” уурхайгаас монголчууд нэг ч ам.доллар авахгүй байх гэрээ хэлцлийг санаачилж, хийлгэсэн хүн нь өөр хэн ч биш, Сү.Батболд шүү дээ. Тэрээр жил бүр таван хувийн ногдол ашиг “Centerra Gold” компаниас авдаг бөгөөд уурхайг зараад авсан 35 сая ам.доллараасаа улсад татвар огт төлөөгүй байна.
Хуулиараа явсан бол “Бороо Гоулд” уурхайгаас улсын төсөвт өнгөрсөн жилүүдэд дор хаяж 200 сая ам.доллар татвараар орох байсныг тэр залгисан. Байгуулсан гэрээгээ хүртэл зөрчжээ. Гэрээгээрээ бол Бороогийн уурхай ашиглалтад ороод жилдээ хоёр тонн хүртэл алт ашиглах, эхний таван жилдээ татвар төлөх ёсгүй байжээ. Гэтэл гэрээ байгуулмагц эхний жилдээ л 8,3 тонн алт ямар ч татваргүйгээр ухаж гаргасан нь татвар төлөхгүй жилүүддээ багтааж хамаг алтыг маань авч гарах гэсэн санаархал гэхээс өөр тайлбар олдохгүй. Тэдний гэрээгээр тогтоосон хэмжээгээ зөрчсөн үйлдэлд нь хариуцлага тооцож, бүх татварыг нөхөн төлүүлэх ёстой. Тэдэнд хууль зөрчих боломжийг гаргаж өгч, үүнийхээ төлөө ихээхэн хэмжээний шан харамж авсан хүн нь Сү.Батболд.

Зөвхөн улсын мөнгөөр хайгуул хийсэн ордуудыг цөлмөхөд мэргэжсэн энэ хүний дараагийн зоог нь Таван толгой болоод байхад түүнд итгэж болох уу.

-Үйлдвэр,худалдааны сайд асан Ч.Ганзориг, Шадар сайд М.Энхсайхан нарын “Майн инфо” ХХК нь мөн л олны хөрөнгөөр нөөцийг нь тогтоосон орд болох “Цайрт минералз” уурхайг хуйвалдааны замаар гартаа оруулсан нь одоо хэн бүхэнд тодорхой болсон. М.Энхсайхан Үндэсний шинэ намын хурал дээр “Бид бүр олон хятадыг оруулж ирэх хэрэгтэй. Нэг монгол хүнд арван хятад оногдож байвал сая сэтгэл амарч болно” гэж албан ёсоор мэдэгджээ. Энэ үгс нь сонины шарлаж амжаагүй хуудсуудад тодхон бий. Өөрийгөө “Үндэсний үзэлтэн” гэж зарладаг энэ хүн аль үндэстний төлөөх үзэлтэн болохоо үйл ажиллагаа, үг хэлээрээ нотолсоор байна. М.Энхсайхан, Ч.Ганзориг, АМХЭГ-ын дарга асан Д.Жаргалсайхан нарын хамтран эзэмшдэг “Майн инфо” ХХК нь “Цайрт минералз” уурхайг мөн л тогтвортой байдлын гэрээ гэгчээр далимдуулан монголчуудад ямар ч ашиггүйгээр хятадуудад худалдах ажлыг гардан зохион байгуулж байна. Өнгөрсөн жил “Цайрт минералз” компани нэг тэрбум 300 сая төгрөгийн цэвэр ашигтай ажилласнаас монголчууд нэг ч төгрөг олж аваагүйн буруутан нь эднээс өөр хэн ч биш. Ийм болохоор тэдэнд итгэх аргагүй.

-П.Очирбат. Уурхайн инженер мэргэжилтэй энэ хүн монголын ард түмний хайр хишиг, ардчиллын буяныг ханатлаа хүртсэн хүн. Түүнийг насан хутгийг олтол нь өлсгөж, дааруулахгүй байх нөхцөлийг монголчууд ядмагхан төсвөөсөө гаргаж билээ. Ард түмний хишиг чамлалттай санагдсан уу тэрээр одоо элдвийн бусармаг зүйлд хуруугаа дүрэх замаар амьдрах болов. Гурван тэрбум гаруй төгрөгөөр худалдаж авсан гээд байгаа Чехийн Элчин сайдын яамны барилгын үнийг хаанаас ямар замаар олсноо энэ хүн хуулийн дагуу олонд тайлагнах ёстой болов уу. Таван толгойд оруулсан гээд байгаа 188 сая төгрөгөө ямар арга замаар олсноо ч тайлагнах учиртай төрийн өндөр албан тушаалтан. 1990 оноос хойш П.Очирбат гэдэг хүн бизнес эрхэлж яваагүйг түмэн олон мэднэ.

Иргэн Н.Дэмбэрэл стратегийн орд газруудыг ашиглах асуудлаар байгуулсан тогтвортой байдлын гэрээнүүд үндэсний эрх ашигт нийцэхгүй байна, Үндсэн хуулийн тодорхой заалтуудыг зөрчсөн гэсэн маргааныг үүсгэхээр ҮХЦ-д хандахад П.Очирбат шүүрэн авч “маргаан үүсгэх боломжгүй” хэмээн үгүйсгэж хав даржээ. Азаар ҮХЦ-ийн гишүүд дотор эх орон ард түмнийхээ өмнө өргөсөн тангаргаа сахидаг гишүүд байсан тул П.Очирбатын уг үйлдлийг илчлэн, өргөдлийг хүлээн авч маргаан үүсгэж, дунд суудлын хуралдаан хийхээр шийдвэрлээд байна.

П.Очирбат "Энержи ресурс"-ийн хувьцааны дөрвөн хувийг эзэмшдэг гэж мэдүүлээд тэрхүү хувиа 188 саяар үнэлсэн байна билээ. Сү.Батболд П.Очирбатад хувь амсуулж, талдаа татсаны учир нь ҮХЦ-ийн зүгээс өөрт ашигтай шийдвэр гаргуулах, П.Очирбатын нөлөөллийн бүсэд багтдаг Уул уурхайн ассоциаци мэт тоглоомын байгууллагуудын дэмжлэгийг авах, хээгүй, гүндүүгүй дүр эсгэгчийн дүр төрхийг олон нийтийн уур хилэнг намжаахад ашиглах гэх мэт олон салаа зорилтоос урган гарсан юм.

-Д.Идэвхтэн ч гэсэн эхээс төрснөөсөө хойш бизнес эрхэлж, таван төгрөг унагаж үзээгүй атлаа “төрөөс төрсөн тэрбумтны нэг” хэмээн гайхуулж, өнгөт сэтгүүлийн нүүрэн дээр гольф тоглон тансаглаж байгаа зургаа нийтлүүлэх болов. Хөвсгөлийн дархан цаазтай газар их хэмжээний талбайн лиценз авчхаад сууж байсныг нь иргэний хөдөлгөөнийхөн илчлэх үед тэрээр “миний нэрийг ашигласан байна” хэмээн жишим ч үгүй хэлжээ. ИБМУТ-өөс авсан лавлагаагаар Д.Идэвхтэн гэж нэртэй, насанд хүрч лиценз авчхаар өөр хүн Монголд алга байна. Д.Идэвхтэн мэтийн төрөөс төрсөн баячууд, албан тушаалаа ашиглагчид ард түмний хөрөнгийг завшиж байгааг иргэний хөдөлгөөнүүд эсэргүүцсээр ирсэн бөгөөд тэд ч Таван толгойн ордыг эзэмших хууль ёсны эрхээ нотолж чадахгүй өдий хүрсэн билээ.

-Ж.Оджаргалын толгойлж буй MCS(Mongolian Corruption System) компанийг олон нийт Монголын авилгын систем гэж тайлах болоод удаж буй. Үнэхээр ч хэвлэл мэдээлэлд “сүүлийн жилүүдэд нийт тендерийн 80 хувьд нь энэ компани ялсан” гэж бичиж буй нь тэдний шударга эсэхийг заагаад өгч байна. “Наадамд түрүүлсэн бөхийг Бат-Эрдэнэ гэж нэрлэдэг гэдэг шиг тендерт ялсан компанийг MCS гэж нэрлэе” гэсэн онигоорхуу юм ч гарах болж. Саяхан Ж.Оджаргал ТВ-үүдээр явуулсан сурталчилгааныхаа үеэр “стратегийн хөрөнгө оруулагч компанийг тендерээр шалгаруулна” гэж царай нь хувирахгүй тууж байгаа нь сурсан аргаараа тендерээ явуулахаар шийдсэнийх нь илрэл биз ээ. Тэрээр бүх тендерийг ямагт будлиулж, булааж авдгаас болоод тендерт оролцох сонирхолтой компани олдохоо больсноос өөрсдөө бусад компанийн нэрийн өмнөөс хуурамч тендерийн материал бэлтгэж өгдөг ажээ.
-Г.Батхүү, Батж.Батбаяр гэсэн хоёр хүнийг бизнес эрхэлж байсан гэдэг утгаар нь монголчууд сайн мэднэ. Тэднийг тодорхой мөнгө төлөөд орд газрын лицензээс хуваалцсан гэдэгт үнэмшиж болох ч зөвхөн төрийн алба хашиж байсан бусад эрх мэдэлтнүүдэд нь итгэх ямар ч арга алга.

“Энержи ресурс” -ийнхэнд итгэхгүй байх өөр олон шалтгаан бий. Хамгийн наад зах нь орд газрын үнэлгээг тэд өөр өөрсдийнхөөрөө хэлдэг. “Нийтдээ энэ орд 600-хан сая ам.долларын нөөцтэй юм билээ” гэж нэг нь хэлж байхад П.Очирбат дөрвөн хувь нь 180 сая гэж хэлэв. Уг нь бол шинжлэх ухааны аргачлалаар тогтоосон нөөц нь 1,2 триллион ам.доллар шүү дээ. Иргэний хөдөлгөөнүүд бүх зардал, татвар шимтгэлийг нь хасаад 250 тэрбум ам.долларын цэвэр ашиг болно гэж тооцоолсон. “Энержи ресурс”-ийнхэн нөөцийн хэмжээг янз бүрээр хэлэх, дарагдуулсан тоо хэлэх зэрэг нь эргэлзээ төрүүлэхээс аргагүй байдалд түлхэж буй.

Гэрээ байгуулаагүйгээс Монгол Улс өдөрт нэг тэрбум таван зуун сая төгрөг алдаж байгаа мэтээр сурталдаж байна. Ашиглаагүй байгаа ордоос яахаараа тийм их мөнгө алдах болдог нь ойлгомжгүй. Эдгээр улайрсан шуналтнуудын хүслээр гэрээг хийвэл харин энэ байтугай мөнгө өдөртөө бид алдах болно.

“Энержи ресурс”-ийнхэн “1700 гаруй хvн ажлын байраа алдах гээд байна шүү” гэж сүрдүүлжээ. Тэдний төлөвлөгөө хэрэгжвэл хоёр сая таван зуун мянган хүн хоосон хоцрох гээд байгаа шүү дээ. Тэгээд ч өнөөдөр хоёр мянга гаруй ажлын байр бий болгосон “Хаан бууз”, “Сити такси” мэт үндэсний компаниуд ингэж хачирхаагүй байхад тэдэнтэй ч тэнцэхгүй ажлын байр бий болгоно гэдгээрээ далайлгах нь яамай л байна. Хамгийн гол нь монголчуудад юу ч ногдохгүй байх гэрээг хийж сурсан хүмүүс дахин тийм гэрээ бариад гүйгээд байгаа нь аймаар.

“Коммунизмыг буцаах нь” гээд хашгирчихвал хувийн өмчтөнүүд өөрсдийг хамгаалаад босох юм шиг гэнэн сэтгэж байна, тэд. Хэрвээ бид хувийн өмчийг үзэн яддаг байсан бол улсын биш, бүх уурхайн үүдэнд жагсаал цуглаан хийгээд явж байх байсан биз ээ. Дахин хэлье. Түмний хөрөнгийг эрх мэдлээ ашиглан өөртөө шилжүүлэх гэж оролдож байгаа хүмүүст хууль ёсны хариуцлага, ёс зүйн хариуцлага ногдуулахын төлөө бид тэмцэж байгаа. Зорилгодоо ч хүрэх болно.
МоАХ-ны гишүүд, дэмжигчид, АН-ын гишүүдээс “Энержи ресурс”-т багтдаг АН-ын ҮЗХ-ны хоёр гишүүнтэй ёс зүйн хариуцлага тооцохыг намын удирдлагаас шаардах болно. МАХН-ын олон мянган шударга гишүүн ч бас ийм шаардлага тавьж түрүүчээсээ Д.Идэвхтэн мэттэй ёс зүйн хариуцлага тооцож бүлгийн даргын албан тушаалыг нь шилжүүллээ.

Энэ мэтээр үндэсний эрх ашгаас урвасан хэн боловч албан тушаал, намын харьяалал харгалзалгүй ёс зүйн болон хуулийн цээрлэл хүртдэг болох жишиг тогтох нь бидний цаашдын хөгжил дэвшил, тусгаар тогтнолд үнэлж баршгүй ач тустай байх болно.