МАН-ын гишүүд “Дэвшилтэт холбоо” байгуулсан талаар өнгөрсөн долоо хоногт мэдээлэл гарсан билээ. Тус холбоог ямар зорилгоор байгуулж буй, цаашид юу хийх, өмнөх парламентуудын фракцуудаас юугаараа ялгарч байгаа талаар уг холбоог байгуулсан хүмүүсийн нэг УИХ-ын гишүүн Л.Энхболдтой ярилцлаа. ‘'Дэвшилтэт холбоо"-г байгуулсан гишүүдийн ихэнх нь Авлигын эсрэг парламентын бүлгийнх бөгөөд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийг барьцаалж зээл авсан асуудлаар Ерөнхий сайдад асуулт тавьснаас хойш тэдний зорилгыг олон нийт янз бүрээр таамаглаж буй.

-2016 оны арванхоёрдугаар сард Герман Улсад “Дэвшилтэт холбоо” нэртэй олон улсын байгууллагын хуралд оролцсон. Энэхүү уулзалт, чуулганд оролцсоны дараа өнгөрсөн жилийн тавдугаар сард өөрийн улсдаа олон улсын форум зохион байгуулсан юм. Тиймээс МАН-ын залуучууд нэгдэж, “Дэвшилтэт холбоо" олон улсын байгууллагын салбарыг улсдаа байгуулж байгаа юм.

Ингэхдээ МАН-ын дэргэдэх “Дэвшилтэт холбоо” гэсэн нэртэйгээр байгуулж, улсын бүртгэлээс тамга, гэрчилгээгээ авсан. Одоогоор хараахан нээлтээ хийгээгүй байгаа. Намын удирдлагуудтай ч уулзалт зохион байгуулаагүй байна. Ерөнхийдөө энэ холбоог 10 гаруй гишүүн дэмжихээ илэрхийлсэн. Зорилго нь бол тодорхой. Монгол Улсад бугшсан хүнд суртал, авлига гэх мэт олон асуудал бий.

Эдгээрийг шийдүүлж, намдаа хариуцлагын тогтолцоог бий болгохыг зорьж байна. Намаар дамжуулж, төр барьж байгаа учраас намдаа хариуцлагын тогтолцоог бий болгосноор төр хариуцлагатай болно. Өнгөрсөн 27 жилийг манай улс нэг байрандаа хий эргэж өнгөрөөлөө. Одоо харахад улс маань хөгжсөн үү гэвэл үгүй. Ардчилсан нийгмийн тогтолцоогоор явж байна уу гэхээр бас л үгүй. Тэгэхээр ямар дэглэм, тогтолцоотой явж байгаа нь тодорхойгүй байна.

Үндсэн хууль нь тогтолцоогоо тодорхойлж чадахгүй. Ийм л хөшүүн, ээдрээтэй хөгжил бидэнд байна. Тиймээс бид дараагийн 25 жилийн ирээдүйдээ бэлтгэж, төр нийгэмд хамгийн ихээр тулгамдсан хээл хахууль, авлигыг үгүй хийж, хариуцлагыг чангатгах ёстой. Энэ үүднээс л бид “Дэвшилтэт холбоо”-роо байгуулаад байна.

-Өмнөх парламентуудад танай холбоо шиг олон жигүүр бий болж байсан. Анх гарч ирэхдээ таны хэлсэн шиг сайн сайхан зүйлийн төлөө гэдэг ч хэсэгхэн хугацааны дараа албан тушаал горилоод чимээгүй болсон олон хүн бий. Танай холбооны хувьд эдгээрээс ялгарч чадах уу. Өөрөөр хэлбэл, “Дэвшилтэт холбоо”-ын гишүүд хэсэг хугацааны дараа сайд, дарга болчхоод чимээгүй болчих юм биш биз дээ?

-Миний хувьд итгэл үнэмшлээрээ энэ холбоог тарна гэж бодохгүй байна. Яагаад гэвэл цаашдаа шийдэх асуудал олон байна. Монгол Улсын авлигын индекс ухарчихсан.

Бид УИХ-д Авлигын эсрэг лобби бүлэг байгуулсан. Энэ утгаараа бид цаашдаа зогсох ёсгүй. Хувь хүнийхээ хувьд зогсохгүй л гэж ойлгож байна. Бусад нөхдийн хувьд ч ийм байгаа. Бид тулгамдаж байгаа асуудлыг шууд ил болгоно. Үүнд айж, ичих, өөрийн намаа бодно гэсэн ойлголт байхгүй. Нэгдүгээрт улс эх орон байх ёстой. Үүнийг л бидний үед гаргаж ирэх ёстой. Биднийг ийм итгэл үнэмшлээр гарч ирсэн залуучууд гэж ойлгож болно. Хүмүүс эхнээсээ хамтаръя, дэмжье гэж байна.

Нөгөө талаас олон холбоо байгуулагддагийг үгүйсгэхгүй. Элсний 13 ч гэх юм уу тэр бүлгүүдээс бид өөр зорилготой. Тодруулбал, Элсний 13-ынхан Засгийн газраа огцруулах гэж байгуулсан байдаг. Одоо намын дэргэд ч олон холбоо байгаа. НАМЗХ-ноос гадна эмэгтэйчүүдийн, ахмадын, оюутны гэх мэт олон холбоо байна. Эдгээр холбоо одоо идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа ч намын үзэл баримтлалыг дэмждэг. Харин бид нийгмийн бухимдлыг төрүүлж буй асуудлыг цэгцлэх, намдаа хариуцлагын тогтолцоог бий болгохын тулд нэгдэж байна.

-“Дэвшилтэт холбоо”-г УИХ-ын долоон гишүүн байгууллаа гэсэн. Гэтэл УИХ-ын гишүүн Н.Учрал “Ийм холбоонд би ороогүй” гэж мэдээлсэн. Гишүүд нь тодорхой бус байгаа юм уу?

-Бид тэдэн гишүүн гэсэн тоо зарлаагүй шүү дээ. Холбоо байгуулж, бичиг баримтаа аваад өрөө тохижуулах хооронд л ийм мэдээлэл хэвлэлээр гарсан. Н.Учрал гишүүн тэгж ярих нь ойлгомжтой. Бид гишүүнчлэлээ тодорхойлоогүй байгаа. Бидний үзэл санаа, итгэл үнэмшилтэй нэгдэж, үүний дагуу явж чадах хэн ч бай холбооны үүд хаалга нээлттэй. Энэ холбооны талаар бодитоор мэдээлэх, тодорхой мэдэх нь УИХ-ын гишүүн Б.Энх-Амгалан, Х.Нямбаатар, Л.Оюун-Эрдэнэ бид байна.

-Ж.Энхбаяр гишүүн холбоог байгуулалцаж байгаа биз дээ?

-Тиймээ байгаа.

-Гишүүдээс хэн нь ахалж байгаа вэ?

-УИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ ахалж байгаа. Яагаад гэвэл Л.Оюун-Эрдэнэ гишүүн "Дэвшилтэт холбоо” олон улсын байгууллагын Удирдах зөвлөлийн гишүүн байгаа юм. Энэ утгаараа ахалж байгаа.

-Намрын чуулган завсарлах үед таван гишүүн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийн асуудлаар Ерөнхий сайдад асуулт тавьсан. Энэ үеэс хүмүүс таван гишүүнтэй холбоотой янз бүрийн таамаг гаргасан. Тухайлбал, хаврын чуулганаар Засгийн газрыг огцруулахын тулд ийм ажил хийж байна гэх юм. Энэ таамаг үнэн үү?

-Хардлага хэнд ч байж болно. Намрын чуулганы сүүлийн өдөр Ерөнхийлөгч, УИХ-ын танхимд орж үг хэлсэн. Энэ үеэр Монгол Улсад тулгамдаж буй олон асуудал ярьсан. Нэр бүхий гишүүд нэлээд асуулт тавьсан ч асуултад хариулах боломжгүй гээд гарсан. Тиймээс энэ асуудлаар парламентын танхимд ямар нэгэн асуудал яригдаагүй. Гишүүдийн хувьд иргэдтэй адил ойлголттой байсан юм. “Жаст”-ын Ш.Батхүү гэх хүн хэвлэлээр хуурамч бичиг баримт бүрдүүлж, зээл авсан гэж байхад Арбитрын шүүхээс “Эрдэнэт” үйлдвэрээс яагаад мөнгө нэхэмжилж байгааг мэдэх шаардлагатай байсан.

Тиймээс Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёроос асуухаар шийдсэн юм. Итгэл үнэмшлээрээ байгуулагдсан авлигын эсрэг бүлгийн ажил байгаа юм. “Эрдэнэт” үйлдвэр магадгүй эхлэл нь. Цаашид Оюутолгойн Дубайн гэрээ, Тавантолгой уурхайг тойрсон ямар асуудал байгааг судална. Төрийн өмчит 100 гаруй аж ахуйн нэгж байгаа. Үүнийг дагаж юу болох гээд байгаа нь ээдрээтэй байна. Мөн цагаан захтнуудын хэрэг байгаа. Хэрэг нь шалгагдаж байгаад алга болж, хэрэгсэхгүй болдог.

Ийм асуудлуудыг цэгцлэхийн тулд Авлигын эсрэг бүлэг ажиллах хэрэгтэй гэж үзсэн. Хүмүүсийн хардах нь бүрэн эрхийн асуудал. Харин бидний хувьд хийх ёстой ажлаа хийж, УИХ-ын гишүүний үүргээ л биелүүлж байна. Нөгөө талаар Авлигын эсрэг бүлэг байгуулсан учир ажлаа хийж байна гэж ойлгох нь зөв. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн асуудлаар хаврын чуулган эхлэхээр прокурор шүүх дээр байгаа асуудлуудад орно.

Одоо гишүүд тойрог руугаа явах, томилолт зэрэг ажилтай байгаа учраас хаврын чуулган эхлэхээр дараагийн шатны ажилдаа орно. Ер нь прокурорын шатанд хэрэгсэхгүй болсон, цагаадсан, түдгэлзүүлсэн хэргүүдийг ямар үндэслэлтэй вэ гэдгийг гаргаж ирнэ.

-Тэгвэл эсрэгээрээ Ерөнхий сайдын даалгавраар ажиллаж байна гэсэн таамаг бас гарсан?

-Бид үндсэн ажлаа л хийж байна.

Яах гэж парламентын лобби бүлэг байгуулсан юм, түүнийгээ л хийж байгаа. Хэн нэгний захиалгаар ийм ажил хийгээгүй. Ямар нэгэн шантааж хийх, сайд дарга болъё гэсэн хүн байхгүй.

-Хоёр жилийн хугацаанд чимээгүй байсан хэр нь одоо яагаад эрчимтэй дуугарч эхлэв?

-Хоёр жилийн хугацаа чинь ерөөсөө сонгуулийн л жил байдаг юм байна. Ерөнхийлөгчийн сонгууль өнгөрсөн долоодугаар сард дууссан чинь дараа нь Засгийн газрыг огцрууллаа гээд л бужигнаад эхэлсэн шүү дээ.

-Та бүхэн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийн асуудлаар мэдээлэл хийж байхдаа “Засгийн газраас “Стандарт” банкнаас зээлсэн мөнгө “Эрдэнэт”-ийн данс руу орсон эсэхийг асуухад 213.3 сая ам.доллар орсон гэж мэдээлэл ирүүллээ. Тэгэхээр “Эрдэнэт” үйлдвэр энэ асуудалд оролцсон нь батлагдлаа” гэж байсан. Харин Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Г.Занданшатар “Засгийн газраас буруу мэдээлэл өгөөгүй. 213.3 сая ам.доллар бол зээлсэн мөнгө биш борлуулалтын орлого гэж бичсэн шүү дээ” гэж сэтгүүлчдэд хэлсэн. Энэ мэдээллийн зөрүү ямар учиртай юм бэ?

-Борлуулалтын орлого нь “Жаст" групп, Улаанбаатар төмөр зам руу шилжсэн гэсэн байж таарах нь уу. Ер нь борлуулалтын орлого байна уу, зээлсэн мөнгө нь байна уу гэдэг нь сонин биш. Бидний “Стандарт” банкнаас зээлсэн мөнгийг шилжүүлсэн үү гэсэн асуултад л ирсэн хариулт шүү дээ. Бид тэр хариултыг нь л гаргаж тавьсан юм. Засгийн газар өөрсдөө л асуудлаа шийдэх ёстой. Бид цаасан дээр гаргаж өгсөн тоог нь л хэлсэн.

Бид борлуулалтын орлого нь хэзээ орж ирэв, тэр нь хаашаа шилжсэн гэдгийг нь асуугаагүй. Зарчмын хувьд ийм л байна. Би энэ асуудалд хоёр зүйл дээр итгэл үнэмшилтэй байдаг. “Жаст”-ын Ш.Батхүү гэх хүнийг хуурамч гарын үсэг зурсан уу, үгүй юү гэсэн асуултын хариултыг хүлээж байсан л даа. “Эрдэнэт"-ийн удирдлагын шийдвэрийн дагуу гурван хүн гэрээнд гарын үсэг зурсан гэсэн байсан. Нөгөө талаас “Эрдэнэт” үйлдвэрээс “Жаст”-ын Ш.Батхүү рүү 41.2 сая ам.доллар шилжүүлсэн байгаа юм.

Энэ хоёр нөхцөл байдлаас харахад “Эрдэнэт” үйлдвэр “Стандарт” банкнаас зээлсэн мөнгөтэй холбоотой юм байна гэдгийг хэн ч ойлгож байгаа. Гурав дахь нь Арбитрын шүүх Ш.Батхүүгээс биш “Эрдэнэт” үйлдвэрээс мөнгө нэхэмжилчихсэн шүү дээ. Тиймээс Засгийн газар энэ асуудлыг цаг алдалгүй шийдвэрлэх ёстой. Хоног өдөр өнгөрөх тусам хүү, алданги нь их болж байна. Мэдээж энэ асуудалтай холбоотой хүмүүс нь ч тодорхой болно.

-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн нэг маргааныг орхиод нөгөө асуудал руу нь оръё. Та тус үйлдвэрийн 49 хувийн асуудлыг шийдэх ажлын хэсэгт ажиллаж байсан хүний хувьд асуудлыг нь сайн мэдэх байх. “Монголын зэс” корпорациас тус үйлдвэрийн 49 хувийг төр дээрэмдчихлээ гэх юм. Харин Засгийн газраас өөрийнхөө өмчийг өөрөө авлаа гэнэ. Энэ асуудалд та ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Би Хууль зүйн байнгын хорооноос байгуулсан ажлын хэсэгт орж ажилласан. Тухайн үед ажлын хэсгийнхэн шалгаж байх явцад “Монголын зэс” корпораци 49 хувийг худалдаж авахдаа хэд хэдэн хууль тогтоомж зөрчсөн байсан. Нөгөө талаас санхүүгийн эх үүсвэр нь тодорхой бус, ойлгомжгүй байсан юм. Зүгээр харахад л хэд хэдэн ээдрээтэй асуудал байсан. Нэг дэх нь УИХ-ын бүрэн эрхэд халдсан. Стратегийн ордыг УИХ-аар олон улсын гэрээний дагуу хэлэлцэн батлах ёстой.

Тэгвэл УИХ-ын бүрэн эрхэд халдаж, Засгийн газар шийдвэр гаргачихсан хэрэг. Засгийн газрын шийдвэрийг “Монголын зэс” корпорацийн нөхдүүд хоёр сарын өмнө мэдэж байсан. Тодруулбал, зургаадугаар сарын 13-нд гарах шийдвэрийг дөрөвдүгээр сарын 10-ны үеэр мэдэж Оросын “Ростех” рүү урьдчилгаа гэж таван сая ам.доллар шилжүүлчихсэн байгаа юм. Тэгэхээр Монголын Засгийн газрыг нөхдүүд хааш нь ч хөдөлгөж болно гэсэн баталгаа гаргаж өгсөн гэсэн үг.

Санхүүгийн асуудал нь тухайн үед Монголбанкнаас 360 тэрбум төгрөг гарсан байдаг. Монголбанк бол гутамшиг шүү дээ. 14 их наяд төгрөг үрсэн гэхээр л гутамшиг гэж хэлэхээс өөр аргагүй. Тухайн үед олон бондын мөнгө Худалдаа хөгжлийн банканд байсан. Нэг үүсвэр нь хадгаламж эзэмшигчийн мөнгийг ямар ч барьцаагүйгээр гаргасан байгаа юм. Хуурамч гэрээ үйлдэж, худалдаа хөгжлийн банкнаас 210 сая ам.долларыг гаргасан байх жишээтэй.

Үүнийг эргэж яаралтай төлөхийн тулд Худалдаа хөгжлийн банкнаас “Эрдэнэт үйлдвэр” рүү 50 сая ам.долларын зээл өгөнгүүтээ 2014, 2015 оны ногдол ашиг гэж буцаагаад авчихсан байгаа юм. Ингээд 50 сая ам.долларыг бүрдүүлэнгүүтээ Хөтөлийн цементийн үйлдвэр, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт өгөх арав гаруй сая ам.доллартой нийлүүлж 68 сая ам.долларыг буцаагаад төлсөн. Өөрөөр хэлбэл, өөрийнх нь мөнгөөр өөрсдийг нь худалдаж авдаг ийм л технологи ашигласан. Тиймээс ийм асуудал байж болохгүй учраас УИХ-аас 2016оны хоёрдугаар сард тогтоол гаргасан юм. Энэ тогтоол хууль бус биш гэдгийг ч Үндсэн хуулийн Цэц баталлаа. Одоо Засгийн газар л ажлаа хийх хэрэгтэй.

-Олон асуудлын үнэн мөнийг ил болгоно гэсэн. “Эрдэнэт”-ээс гадна ямар хэргийг гаргаж ирэх вэ. Одооноос төлөвлөж л байгаа байх даа?

-Ер нь бол төлөвлөж байгаа. Гэхдээ албан ёсоор болоогүй учраас өнөөдөртөө зарлаж болохгүй.