Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр бол улс орны хэмжээнд болон тухайн салбарын өнөөгийн байдалд дүн шинжилгээ хийсний үндсэн дээр тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэж, болж бүтэж байгаа зүйлийг улам ахиулан хөгжүүлэхэд чиглэж байдаг.

Тэр утгаараа энэ удаагийн Засгийн газар аялал жуулчлалын салбарт ихээхэн ач холбогдол өгч байна. Тодруулбал, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам нь үндсэн чиг үүргийн яам болж статус нь өөрчлөгдлөө. Яамны нэрнээс үзэхэд ч тэр байгаль орчныг хамгаалахын сацуу аялал жуулчлалыг хөгжүүлнэ гэж ойлгож байгаа.

Гэхдээ Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан зорилтуудыг харахад яаж аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх, ямар асуудлыг яаж шийдвэрлэх, уг асуудлыг шийдэхэд юу саад болоод байгаа гэдэг нь тодорхой бус байна гэж үзэж байна.

Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн зорилтууд тодорхой, ойлгомжтой байх ёстой. Энэ өнцгөөс харахад, одоогийн хөтөлбөрт “Олон улсын аялал жуулчлалын сүлжээнд нэгдэнэ” гэдэг нь яг юуг хэлж байгааг ойлгохгүй байна. Ямар утга илэрхийлж байгаа, яаж хэмжих нь тодорхойгүй, ойлгомжгүй байна.

Бидний зүгээс аялал жуулчлал бол бизнес гэж ойлгодог. Энэ утгаараа бүх зүйл эрэлт, нийлүүлэлтийн зарчимд нийцэж явагддаг. Тиймээс "аялал жуулчлалын сүлжээ" гэдгийг мэргэжлийн үүднээс авч үзвэл олон улсын аялал жуулчлалын урсгал гэж ойлгож болно.

Хаанаас, аль улсаас хамгийн их жуулчин ирж байна, хаашаа чиглэж байна гэдгийг тандаж, энэ урсгалд Монгол Улс өөрөө идэвхтэй оролцох менежмент, бодлого, зохицуулалт хийх үүднээс энэ зорилтыг дэвшүүлсэн болов уу.

Байгаль орчинтой холбогдсон бодлого гэвэл аялал жуулчлалын чанарыг сайжруулах, жуулчдаар дамжуулж ногоон хөгжлийг бий болгоход чиглэж байдаг. Тухайлбал, хог хаягдал, усны менежмент, хүрээлэн буй орчны хамгаалалт, бэлчээрийн даацыг зохистой түвшинд аваачихын тулд энэ талын мэдлэг, мэдээллийг жуулчдаар дамжуулан хүргэдэг.

Аялал жуулчлалын байгууллагууд ногоон хэрэглээг бий болгох, жуулчны баазууд нар, салхины эрчим хүч ашиглах, ус хэмнэх технологи нэвтрүүлэх, байгальд аялахдаа хоггүй аялах гэх зэргээр чанарт түлхүү анхаардаг.

Харин Засгийн газрын зорилт нь чанарын бус тооны төлөө байдаг, Засгийн газрын бүтэц нь чанарт суурилсан учраас зорилт, бүтэц нь хоорондоо авцалдахгүй байгаа юм.

БОАЖЯ-нд Аялал жуулчлалын газар гэж байдаг боловч бусад газартайгаа хамтын ажиллагаа сул байдаг. Гэтэл тусгай хамгаалалттай газар нутаг, бэлчээрийн менежмент зэрэг нь аялал жуулчлалын хөгжлийн тухай ярихад хамгийн ихээр хөндөгддөг.

Монголд ирсэн жуулчдад үзүүлдэг, тэдний хамгийн их үзэхийг хүсдэг зүйл бол нүүдлийн соёл, малчин ахуй амьдрал байдаг. Тэгвэл малчин ахуй амьдралын баталгаатай байдал нь 2019, 2020 онд жуулчдыг татах хамгийн том хүчин зүйл болно. Тиймээс малчин ахуйг оновчтой менежментээр явуулах, жуулчдын аюулгүй байдлыг хангах нь хамгийн том асуудал болоод байна. Хэрэв одооноос энэ нөхцөлийг бүрдүүлэхгүй юм бол энэ төрлийн аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг жуулчдад зарахад төвөгтэй болно. Тэр утгаараа салбар, байгууллагын хоорондын уялдаа холбоо их шаарддаг.

Монголд аялал жуулчлалыг яг яаж, ямар бодлогоор хөгжүүлэх вэ гэдэг том зураг нь тодорхой бус байна. Аялал жуулчлалыг тогтвортойгоор хөгжүүлэх үү, аялал жуулчлалын бодлого нь тоонд уу, чанарт тулгуурлаж байна уу, дотоодын аялал уу, Монголчууд гадагшаа аялахад ямар зохицуулалт хэрэгтэй талаар тодорхой зорилт дэвшүүлэхгүй юм бол ерөнхийлөх тусам бодит байдалд хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй, хэрэгжүүллээ гэхэд үр дүнг хэмжих шалгуур нь ерөнхий болдог.  

Одоо салбарын яам "Аялал жуулчлалын тухай" хуулийг шинэчлэх, "Казиногийн тухай" хууль, "Морины бооцоот уралдааны тухай" хуулиудыг шинээр гаргах тухай ярьж байна. Мөн хөрш орнуудтай "Цайны зам", хил орчмын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Дээр нь Монголын аялал жуулчлалын гол хараа бол гадаадын жуулчдыг татах юм.

Энэ салбар өөрөө валют авчирдаг гэдэгт ач холбогдол нь оршиж байдаг. Энэ үүднээс авч үзвэл Баруун Европоос жуулчид авахыг илүүд үздэг. Тийм учраас Германд болдог ITB, Лондонгийн WTM зэрэг барууны аялал жуулчлалын зах зээл дээр Монголоо сурталчлах, жуулчлалын компаниудтай хамтран ажиллах хүсэл сонирхол давамгай байдаг.

Барууны жуулчдын үзэхийг хүсдэг гол зүйл нь цэвэр байгаль, малчин ахуй орчин юм. Өөрөөр хэлбэл дэлхий дээр Монгол гэдэг улс юугаараа ялгардаг вэ, түүнийг л харахыг хүсдэг. Энэ нь ч агуулга өргөнтэй бөгөөд ирсэн жуулчдад өндөр сэтгэгдэл үлдээдэг. 

Аялал жуулчлалын салбар бол арифметик, геометрийн шинжлэх ухаан биш л дээ. Физикийн салбарыг яаж хөгжүүлэх тухай физикчид л ярихаас өөр аргагүй. Гэтэл аялал жуулчлалыг яаж хөгжүүлэх талаар хэн ч өөрийн хийсэн бяцхан аялалдаа тулгуурлаад ярьж болно. Тиймээс мэргэжлийн болон мэргэжлийн бус хүмүүсийн ялгаа харьцангуй бага. 

Хүн бүр аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх өөр өөрсдийн зураглалуудтай гэж хэлж болно. Үүний сайн тал нь энэ салбарт хүн болгон санаа тавьж, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжтой. Сөрөг тал нь мэргэжлийн хүний санал бодол бүрхэгдэж, сарнин алга болох эрсдэлтэй.

Өмнө нь жуулчин ирж л байвал сайн гэдэг байсан. Жуулчин ирнэ гэдэг нь ам.доллар авчирна, ажлын байр нэмэгдүүлнэ гэж боддог байсан. Гэтэл сүүлийн 5, 6 жилийн хугацаанд дэлхий нийтийн аялал жуулчлалын бодлого цаг үеэ дагаж хувьсан өөрчлөгдөж байна.  

Аялал жуулчлалыг "үзэг" гэж харах нь бий. Тухайн улс орныг хөгжүүлэхэд ямар асуудал тулгамдаж байна гэдгийг харгалзан үзсэний үндсэн дээр аялал жуулчлалын бодлогоо тодорхойлдог болж. 

Тухайлбал, байгаль орчны хамгаалалт муу байна уу, хөдөө орон нутгийн иргэдийн амьжиргааны түвшин доогуур байгаа эсэх, уламжлалт түүхэн соёл нь устаж үгүй болж байна уу гээд тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэгч нь аялал жуулчлал гэж үзээд өөрийн давуу талаа ашиглах замаар сул талаа хөгжүүлдэг болсон байна.

Тэр утгаараа Солонгос, Индонез, Турк зэрэг улсууд уламжлалт соёлоо хүчирхэгжүүлэхийн төлөө ажиллаж байна. Солонгос гэхэд кино урлагаараа дамжуулж, түүх соёлоо танин мэдүүлэх, улмаар түүнийгээ аялал жуулчлалын маркетингийн хэрэгсэл болгон ашиглаж байгаа нь тун оновчтой. Индонез, Турк улсууд ч мөн ялгаагүй. Гэтэл Африкийн ихэнх улс байгаль орчноо хамгаалахад аялал жуулчлалын бодлогоо чиглүүлж байна. 

“Бурхан халдун”, “Хорго-Тэрх”, “Хамарын хийд”, “Отгонтэнгэр”, “Хар-Ус”, “Хөвсгөл”, “Хархорин” зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт, өвөрмөц тогтоц бүхий газар нутгийг түшиглэсэн түүхэн болон төрөлжсөн аялал жуучлалын төв, цогцолборыг төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, гадаадын хөрөнгө оруулалтаар байгуулахыг бодлогоор дэмжинэ гэж Засгийн газар хөтөлбөртөө тусгасан байна. 

Түүхэн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх бодлого бусад улс орнуудад ч бий. Нэг ёсондоо аялал жуулчлалаар дамжуулж хот суурин газраа хөгжүүлэх бодлого л доо. Тал газар нэг балгас барьж, түүнийгээ үхмэл үл хөдлөх хөрөнгө болгохгүйн тулд ямар зохицуулалт хэрэгтэй вэ гэдэгт толгойгоо ажиллуулах нь зөв. 

Түүхэн аялал жуулчлалын цогцолбор байгуулна гэдэг нэг хэрэг. Үүнийг яаж хэрэгжүүлэх вэ гэдэг чиглэл, концепцио тодорхойлно гэдэг нь маш чухал асуудал.

Жишээлэхэд, нэг дор хичнээн жуулчин хүлээж авах хүчин чадалтай цогцолбор байгуулах юм бэ, цогцолборын байгальд орчинд ээлтэй байх нөхцөл нь юу вэ, цогцолбор руу хүрэх дэд бүтцийг яаж шийдэх вэ, цогцолборын үйл ажиллагааг яаж сурталчлах вэ гэдгээ шийдэх хэрэгтэй.

Петр гэдэг жуулчин ирлээ гэхэд Петр эх орондоо очоод дахин хоёр “Петр”-ийг явуулах хүртэл сэтгэл ханамж өгөх үү гэвэл Петр гэдэг жуулчныг Жонн гэдэг арай илүү валют үлдээх жуулчнаар солих нь бидэнд хэрэгтэй юу гээд цогц асуудлыг шийдэх ёстой л доо.

Хамгийн чухал нь энэ цогцолборыг юуны тулд барих гэж байна вэ, барьснаар юуг шийдэх вэ гэдэг нь тодорхой байх ёстой. Мэдээж энэ бүхнийг Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт дэлгэрэнгүй оруулах боломжгүй. Гол нь уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх концепци гарах ёстой. Энэ концепцид эдгээр цогц асуудлыг тусгаж өгөх нь зүйтэй.

Салбарын сайдын мэдээлж байгаагаар бол аялал жуулчлалын 600 гаруй тур оператор үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тэдгээрийн 100 хүрэхгүй нь тогтмол, идэвхтэй байна. Аливаа салбарт хувийн хэвшлийн хүчтэй манлайлал байхгүй юм бол тухайн салбар хөгждөггүй гэж хэлж болно. Аялал жуулчлалын салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй компаниуд ихэвчлэн бөөний худалдаачид байна. Тэдгээр компаниуд дэлхийн аялал жуулчлалын бөөний худалдаачдад бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ зарж байна.

Жижиглэнгийн худалдаачид гэж хэлж болох компаниуд ч байна. Бүгд адилхан аялал жуулчлалын компани мэт боловч дотроо үйл ажиллагааны зорилго, чиглэл өөр өөр байдаг. Мөн зөвхөн тухайн бүс нутагт аялахыг санал болгодог хэсэг ч бий. Эсвэл зөвхөн явган, морин, усан аялал хийдэг компаниуд ч байна. Энэ мэтчилэн үйл ажиллагааны зорилго, агуулгаар нь ангилж болно. Гэхдээ нийт аялал жуулчлалын компаниудын эдийн засгийн, санхүүгийн чадавх харьцангуй хязгаарлагдмал байдаг.

Дэлхий жишгээр аваад үзсэн ч аялал жуулчлалын компаниуд тийм нүсэр бүтэц, зохион байгуулалтаар ажиллах шаардлагагүй. Аялал жуулчлалын салбарт хамгийн олон гэрээт, түр ажилтнууд байдаг. Аялал жуулчлалын ид цагт нэг компани 100-гаад ажилтантай байлаа гэхэд өвөл заавал тийм олон хүн ажиллах шаардлагагүй болдог. Эдгээр компанид татварын бодлого, хөрөнгө оруулалтын дэмжлэг, хууль зүйн, бодлогын тодорхой байдал хэрэгтэй байна. 

Төв аймгийн энэ хэсэгт аялал жуулчлалын бааз байгуулна гэж хувийн хэвшил төлөвлөөд үйл ажиллагаагаа явуулж байтал орон нутгийн засаг захиргаанаас шийдвэр гарч, гэнэт өөр зориулалтаар ашиглах шийдвэр гаргаж, хэдэн шавар байшин барьчихаж болохгүй. Нөгөө талаас аялал жуулчлалын салбар нь өөрөө тийм ч их хөрөнгө оруулалт  шаарддаггүй. Хүнээс хүнд хүрдэг, сэтгэгдэл зардаг салбар гэж тодорхойлж болох юм. 

Бид жуулчдад юу үзүүлэх вэ гэдэг бол хамгийн том тулгамдсан асуудал болоод байна. Бидэнд байгаа, Монгол Улсын өгөгдөл бол малчин ахуй амьдрал, байгаль орчин, амьд байгаль, хүн байгалийн шүтлэлцээ юм. Гэтэл үүнийг хангалтгүй байна гэж үзээд хөрөнгө оруулалт асар их шаарддаг казино, Дисней маягийн зугаа цэнгэлийн төв байгуулж, жуулчдыг татах нь зүйтэй гэж Засгийн газар үзэж байгаа юм байна. Болохгүй юм байхгүй л дээ.

Хамгийн гол нь эдгээр нь их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаарддаг. Үүнийг барьж байгуулснаар шууд жуулчид хүрээд ирдэг юм биш. Асар мэдрэмжтэй бодлогоор жуулчдыг авчрах болдог. Одоогийн нөхцөл, боломжоо харахаар хөдөө, орон нутгийн аялал жуулчлалыг дөрвөн хэсэгт хувааж болохоор байгаа юм.

Нэгд, байгаль орчны хамгийн зөв менежментийг хэрэгжүүлээд өндөр хэмжээний орлого олох тусгай хамгаалалттай бүс нутагт суурилсан эко маягийн аялал жуулчлал.

Хоёрт, орон нутгийн иргэдтэй хамтарч, тэдний нөөц боломжид тулгуурлан сэтгэгдэл төрүүлдэг аялал жуулчлал байж болно.

Гуравт, адал явдалт буюу хүн байгалийн шүтлэлцээг харуулсан, эрсдлийг урьдчилан тооцсон явган, морин, тэмээн, усан аяллаас эхлээд уул, хаданд авирах аяллууд байж болох юм.

Дөрөвт, уул уурхайн аялал гэж бий. Оюу толгойн бүтээн байгуулалт, олборлолтыг газар дээр нь бодитоор харуулдаг аялал байж болно. 

АСЕМ бол манай улсын талаар ерөнхий ойлголт, мэдээллийг дэлхий нийтэд өгсөн, гадны хэвлэлүүд Монголын талаар сурвалжилсанаараа ач холбогдолтой болсон. Гэхдээ жуулчдын шийдвэр гаргах процесс доод тал нь хоёр жил байдаг гэж үздэг.

Тухайлбал, та Шинэ Зеландын талаар мэдээллийг зурагтаар үзэж, сэтгүүлээс уншаад, зургийг нь харлаа гээд шууд аялна гэж шийддэггүй. Эхний ээлжинд ийм газар байдаг талаар тархиндаа буулгадаг.

Үүний дараа тухайн улс руу шууд нислэг байна уу, аялахад ямар өртөгтэй болох, очоод хэр тав тухтай байх, аюулгүй байдал хэр хангагдсан, үзэх харах юм хэр ихтэй байна гээд маш олон хүчин зүйлийг харгалзан үзэж байж шийдвэрээ гаргадаг.

Манай улс маш олон өрсөлдөгчтэй. Өвөрмонгол, Казакстан, Бутан, Непалаар аялах уу, Австрали, Европын орноор явах уу гэх зэргээр жуулчдад маш олон сонголт бий.

2015 онд Монгол Улс анх удаа ITB Berlin-ийн түнш орноор оролцсон. Энэ бол аялал жуулчлалын салбарт томоохон хөрөнгө оруулалт болсон. Үүнийг дагаад жуулчдын тоо нэмэгдэх хүлээлттэй байгаа. Ядаж хоёр жилийн дараа үр дүн нь гарна.

Тэр хооронд хувийн хэвшлийнхэн валютын ханш, үйлчилгээний өртгийн өөрчлөлт, төр засгийн тогтворгүй бодлогоос үүсэх эрсдлийг үүрч байдаг. Монголд жилд дунджаар 500 мянга орчим жуулчин ирж байна. Монголд ирэхгүй байх үндсэн гурван шалтгаан бий гэж судлаачид үздэг.

Нэгд, сурталчилгаа муу.

Хоёрт, жуулчид манайхаар аялал хүсэлтэй боловч энд ирэх процесс удаан, төвөгтэй, өртөг өндөртэй буюу дэд бүтэцтэй холбоотой асуудлууд.

Гуравт, энд ирсэн жуулчид сэтгэл хангамжгүй буцсан гэсэн үг. Нэг жуулчин ирлээ гэхэд дахиад 10 жуулчин ирэх үү, 10 жуулчин ирэх гэж байснаа болих уу гэдэг асуудал яригддаг.